شهرستان بیجار مرکز اداری سیاسی منطقه ی گروس و دومین مرکز با اهمیت استان کردستان در تمامی زمینه ها از جمله قالی بافی است . در این شهر همواره فرش هایی با گره ترکی و با تراکم نسبتا قابل توجه بافته شده است (از 1000 تا 3600 گره در دسی متر مربع).
بافنده های بیجار سخاوتمندانه نخ های پود را حتی تا پنج نخ از میان تارها ی فرش می گذرانند . به این جهت و همچنین به لحاظ بلند بودن پرزها ، فرش های آنان سنگین بوده و به سهولت نمی توان آنها جابه جا کرد و بهتر است که آنها را لوله کرد ، چرا که در غیر این صورت احتمال شکسته شدن و پاره شدن فرش وجود دارد .
در شهر بیجار و دهات مجاور آن نزدیک به 16000 بافنده بر روی 8000 دار قالی ، به کار بافت فرش های خوش رنگ و رو و با دوام اشتغال دارند . ولی متاسفانه اغلب این فرش ها تا حدودی کج و معوج هستند. عیبی که صرفا با تعویض دارهای کهنه و قدیمی با دستگاه های جدید و فنی و با سردارها و زیر دارهایی راست و استوار کاملا مرتفع می شود. شاید به جرات بتوان گفت اگر این نقص کج و معوج بودن و همچنین اصراف در به کاربردن نخ های اضافه ی پود در فرش های بیجار نبود ، قالی و قالیچه های این ناحیه با طرح های بسیار زیبا و با رنگ های با دوام و پشم های مرغوبشان مقام شایسته تری را در مجموعه ی فرش های ایران به خود اختصاص می دادند.
فرش های بیجار در اندازه هایی متغیر ، از پشتی تا فرش های بزرگ 15 متر مربعی بافته می شوند. بافت کناره در این شهر رواجی ندارد . بافنده های بیجار برای پیگیری طرح و نقشه ، فرشی قرینه در کنار دار قالی را که به آن واگیره گفته می شود بر نقشه های میلی متری و رایج ترجیح می دهند.
رنگ های مورد مصرف در قالی بافی بیجار بیشتر در زمینه های قرمز ، آبی روشن ، صورتی ، آبی سرمه ای ، بژ و نارنجی است . در فرش های آنان مانند بافته های برخی از مناطق غربی ایران گاهی کیفیت دو رنگی ناگهانی نیز دیده می شود.
بهترین فرش های این ناحیه را بافنده های ایل شاهسون از تیره ی امیر افشاری ، که در شمال بیجار و اطراف تکاب زندگی می کنند ، می بافند. به این جهت گاهی فرش های آنان با بافت های ایل افشار ، که در حوالی کرمان هستند ، مشابهت پیدا می کند.
طرح های بیجار و روش های بافت آن تقریبا متمایز از فرش های سنندج است فرش های آنها اغلب در سبک گلدار و یا شاخه شکسته بافته می شوند. طرح های مسلط در این شهر عبارت اند از طرح های ترنج دار که اغلب ترنج ها بزرگ بوده و در بالا و پایین آن دو سر ترنج دیده می شود . گاهی اوقات این سر ترنج ها به پلاک هایی که در متن آنها اسامی اشخاصی نوشته شده است منتهی می گردد . اگر برخی از فرش های بیجار از نظر طرح و رنگ با فرش های ترنج دار سنتی کاشان مشابهت پیدا کنند از روی نوع گره ، ارتفاع پرز و تراکم الیاف فرش می توان آنها را از یکدیگر تمیز داد.
در بیجار طرح هراتی لچک و ترنج را نیز می بافند. بافنده های بیجار نقش هراتی را به طرق گوناگون در طرح های خود وارد می کنند. گاهی این نقشه ها را در میان ترنج شش گوشه ای که در متن ساده ی فرش معلق است قرار می دهند و گاهی نیز ترنج بزرگی مستور شده با موتیف های گلدار را در زمینه ای پوشیده شده از نقش های هراتی جای می دهند. با وجود آنکه با برخی از طرح های تلفیقی بته ای – هراتی و ساروقی مشابهت پیدا می کنند معهذا یک مشخصه ی اختصاصی برای فرش های بیجار به شمار می روند.
از دیگر طرح های مورد علاقه ی بافنده های این شهر ، طرح ظل السلطان و همچنین طرح گل بته ای تکراری مشابه برخی از طرح های قره باغ قفقاز است. در اینجا باید یادآور شد که در قرن نوزدهم نقش های بعضی از فرش های ایران تا حدودی متاثر از طرح ها و موتیف های اروپایی به خصوص فرانسه شد و ما این تاثیر هنری را در برخی از فرش های گلدار کرمان و فراهان و از آن جمله فرش های با دسته گل سرخ در بیجار را می توانیم مشاهده کنیم. این طرح ها (دسته گل سرخ) در انواع مختلف در میان طراحان به نام« گل فرنگ» شهرت دارند.
طرح های گل و بلبل ، گلدار سرتاسری با نقش خرچنگ با توده های ابر چینی در حاشیه و همچنین گلدار سرتا سری با گل های هشت پر (بته ای کردستانی) با حاشیه هراتی از دیگر طرح های متداول در این شهر است که بافنده های ماهر بیجار با استادی تمام آن را می بافند.
بافنده های تیره ی کاکابرو که در شمال سنندج زندگی می کنند فرش هایی دو پود ، سنگین و با دوام و بیشتردر شکل کلگی با رنگ های آبی تیره ، قرمز آجری و همچنین رنگ های روشن سبز و طلایی به بازارهای سنندج و کرمانشاه می فرستند. فرش های آنان با نقش های هندسی ایلیاتی تزئین شده است. گاهی از طرح مزلقان می بافند و گاهی به طرح های نهاوند متمایل شده و نگاره های آنان را در متن فرش های خود می آورند. گاهی در برخی از فرش های این تیره سر ترنج به شکل نیم تنه لباسی در بالا و پایین ترنج شش گوشه میانی در یک زمینه ی ساده به چشم می خورند که اشکالی زیبا و تزیینی ، ولی به کلی غیر متعارف ، هستند .مانند سایر بافنده های کرد حاشیه ی سماوری (قوری بیجار) و حاشیه ی شیر شکری رابیشتر پسندیده و متن فرش های خود را با آنها قاب می کنند.

افراد ایل افشار در اصل از ترکمن هایی هستند که در ابتدا در ناحیه ی قفقاز و اطراف دریاچه ی ارومیه سکونت داشتند و سپس در دفعات متوالی به دستور شاهان صفوی و همچنین نادر شاه افشار به اطراف کرمان کوچانیده شده و در این مناطق ساکن شدند.
تیره هایی از این ایل به نام های جهان شاهی ، عمویی و بوکاکی امروزه در حوالی سیرجان ، بافق و شهر بابک و حوالی کوه لاله زار و در اطراف شهر کرمان و همچنین شهرستان نی ریز در استان فارس سکونت دارند.
فرش های افشاری بیشتر یک پوده و با پشم های مرغوب و در اندازه های ذرع و نیم و سجاده های پهن با رنگ های قرمز خفه ، آبی تیره ی مایل به سیاه ، قهوه ای ، ارغوانی و عاجی که بیشتر منشا گیاهی دارند بافته می شوند. تار و پود فرش های آنها تمامی از پشم است. امروزه آنها با قبول برخی از عادت های بافندگی شهری ، گاهی نیز قالیچه هایی دو پوده با تار و پود پنبه ای می بافند. گره فرش های آنان بسته به محل بافت و عادت بافنده از نوع فارسی و ترکی است. بنابر سنت های کلی عشایری ، بافندگان این ایل گاهی نیز به بافت گلیم و خورجین و رو اسبی و غیره می پردازند.
نقش فرش های این ایل تا حدودی تحت تاثیر طرح های قفقازی است. فرش های آنان اغلب در سبک های هندسی از دار پایین کشیده می شود. از طرح های متداول در بین آنها طرح بته ای ، مشبک لوزی ، گلدانی ، گلدار سرتاسری و پنج ترنجی ، طرحی مرغی و گل فرنگ را می توان نام برد.

در مورد سابقه دقیق صنعت قالی بافی در کرمان اطلاع صحیحی در دست نیست. عده ای از پژوهشگران تولد ورونق این صنعت را در منطقه ،در پی انزوال رو به مرگ صنعت شالبافی می دانند و با توجه به اینکه در تاریخ عالم آرای عباسی به قالی کرمان اشاره شده است ،حداکثر قدمت آن را قرن شانزدهم میلادی نسبت می دهند. اما این نظریه بیشتر یک فرضیه ساده است چرا که سیسل ادواردز نیز در این باره اتفاق نظر داشته و می گوید:

"کرمان در صنعت قالی بافی سابقه ای طولانی دارد ولی هیچ گونه مدرکی دال بر اینکه این صنعت قبل از قرن شانزدهم در این شهر وجود داشته در دست نیست.منظور وی در این مورد وجود نمونه هایی مستند از قالی کرمان است.
در منطقه کرمان به غیر از شهرستان کرمان قالی بافی در شهرستان های راور،رفسنجان،زرند وسیرجان به صورت عمده رواج دارد.و برطبق نظر اکثر کارشناسان هنری هویت واعتبار فرش ایران مدیون فرش کرمان،وهویت واعتبار فرش کرمان مدیون فرش راور است. سیسل ادواردز در باره قالی های راور همین نظر را داشته و معتقد بود که:"قالی های راور قدیمی ترین نوع قالی است که می توان بدون تامل به ناحیه کرمان نسبت داد. در نتیجه با تامل در این گفته ها می توان قدمت صنعت قالی بافی در راور را بیش از کرمان نسبت داد.یعنی چیزی فراتر از باورهای عامیانه و عهد صفوی.چرا که قالی های نفیس عهد صفوی بافت راور، که این روزها رکورد قیمتی زده اند بدون پیشینه و یک شب به وجود نیامده اند.

اما پس از دوران صفوی ایران به یکباره هجوم افغانها،و در پی آن تاخت و تازهای نادر و غوغای اواخر زندیه را به خود می بیند.بی شک بسیاری از مستندات تاریخی و هنری به یغما و نابودی می رود چرا که در این دوران ثابت سیاسی پایداری در حیطه مرزهای ایران وجود ندارد به همین دلیل بسیاری از پژوهشگران هنری توقف بسیاری از هنرها را در این دوران حدس می زنند اما این به معنای مرگ و نابودی هنر قالی بافی در کرمان نیست چرا که در بسیاری منابع از کرمان به عنوان یک کانون بافندگی در عهد نادری نام برده شده تا جایی خانم لیلا دیبا پژوهشگر افشاریه و زندیه معتقد است که نادرشاه خودسفارش بافت نمد وانواع کف پوش ها را به کرمان داده بود تا با آنها کلیسای ایروان واقع در ارمنستان و آرامگاه حضرت علی در نجف،واقع در بین النهرین را تجدید فرش نماید.

.اما پس از این دوران صنعت قالی بافی در اواخر قرن نوزدهم و بیستم درکرمان و راور به کمک تجار محلی

،تبریزی و شرکتهای غیر ایرانی رواج دوباره می یابد. در این ایام صنعت قالی بافی کرمان مختص شهر کرمان نبود و همانطور که قبلا اشاره شد در مناطق مختلف این ناحیه از جمله دهستان راوربه صورت فراگیر و عالی رواج داشته است. سیسل ادواردز هم از این سیر پیشرفتی شدید قالیبافی در منطقه راور در آن ایام اظهار شگفتی می کند و در این باره می نویسد:

"بسیار عجیب است که چندین نسل قبل این روستای دور افتاده و غیر قابل دسترس مرکز قالیبافی بوده و از این حیث بر چند روستای دیگر که دارای همین تعداد جمعیت بوده، ولی امتیازات بیشتری داشته واینگونه دور افتاده نیز نبوده،رجحان داشته است کوشش کردم در شهر کرمان توضیحاتی درباره این پدیده به دست بیاورم،ولی توضیح قانع کننده ای نیافتم،احتمال دارد در دوران اغتشاش هرج ومرج[دوران سقوط صفویه تا اوج قالی کرمان] همین دور افتاده بودن راور بعضی از خوانین ویا استاد کاران قالیباف را بر آن داشته که دستگاههای بافندگی در آن روستا به کار اندازند،چون قالیبافی در یک روستای دور افتاده مثل راور از چشم روسا و فرماندهان قشون به دور بوده،در حالی که اگر این کار در شهر کرمان ویا روستای نزدیک صورت می گرفت توجه آنان را جلب می کرد.و بی شک این سیر تحول و رونق در اوج سکوت سیاسی و استعداد هنری قبل از منطقه کرمان در راور اتفاق افتاده است برای این ادعا چند تخته قالی راور در مجموعه آستان قدس رضوی موجود است که در یکی از این سه تخته تاریخ1286قمری به وضوح دیده می شود و می رساند که قالی 138 سال قبل در راور بافته شده است. در واقع این سه تخته قالی که به تاریخ میلادی برابر سال های 70-1869بافته شده اند نشان می دهند که صنعت قالی بافی در منطقه راور،در طی آن دوران رواج و شهرت خوبی داشته که توانسته است در جایی مانند حرم مطهر رضوی راه پیدا کند ومی توان گفت دراواخر قرن نوزدهم قالی بافی در راور حرفه و صنعت مهمی بوده که تعداد دار موجود در منطقه در آن ایام گواهی روشن بر این ادعاست در این مورد سرپرسی سایکس که در سال1895 نخستین کنسولگری انگلستان را در کرمان تاسیس کرد وچند سال در آن شهر بود در پایان قرن می نویسد که فقط در شهر کرمان در حدود 1000 دستگاه یا دار قالی بافی وجود دارد،که100عدد در راور و در سایر روستاهای این ناحیه فقط30 دستگاه مشغول به کار است.

در اواخر قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم که فرش کرمان به دوران شکوفایی می رسد فرش بافی در راوربه مدد پنجعلی خان نخعی نایب الحکومه وتعدادی از خوانین محلی راور وکرمان و همچنین شرکت های چند ملیتی فرش شامل کمپانی شرق،ویکو(بیکو)،شرکت معروف عطیه و... رواج می یابد.بدین ترتیب دوران طلایی صنعت قالی بافی در راور با حضور آن افراد و شرکت ها شهره ی عام وخاص می شود و سایکس در سال1900 گزارش می دهد که تعداد دارهای قالی در راور به 130عدد رسیده و در1914 این رقم حداقل به سه برابر افزایش پیدا می کند.

مدتی بعد از این تاریخ جنگ جهانی رخ می دهد و فرایند تولید قالی در کرمان تنزل می یابد اما پس از جنگ جهانی اول روند روبه رشد دیگری در قالی کرمان و راور رخ می دهد که بسیار شگفت آور از دوره قبل بوده است.همچنین در همین دوران بود که تغییر حکومت در ایران اتفاق می افتد.این تغییر حکومت در ابتدا نمی تواند تاثیر چندانی برصنعت فرش بگذارد ولی در آینده ای نه چندان دور تحولات زیادی را ایجاد می کند.اصلادوران شکوفایی قالی راور که دوران رقابت اربابان وکمپانیهای خارجی نیزمی باشد می توان سال های بعد از جنگ جهانی اول تا بحران1929 به حساب آورد.

در این دوران افرادی چون یاور(عباس خان نخعی)،یاسایی،نیازمند،میلانی،دیلمقانی،و کمپانی های چند ملیتی فرش به صورت مستقیم یا واسطه های محلی در راور با جدیت شروع به کار کردند. اما باز این دوران پر رونق فرش بافی در راور تداومی زیادی نیافت و به دلیل وابستگی صنعت فرش دستباف این مناطق به اقتصاد آمریکا با کسادی بازارهای امریکا در سال های 1929تا1933 به خاطر بحران اقتصادی و به دنبال آن تعطیل شدن بسیاری از کمپانی های خارجی ،تولید فرش در این مناطق نزول بسیار کرد.پس از پایان این دوران از طرف دولت وقت اقدامات گوناگونی در جهت احیای رونق فرش این مناطق و چندین منطقه مشابه دیگر صورت می گیرد اما هیچکدام موثر واقع نمی شود و بدین ترتیب به فرمان رسمی رضا خان ،شاه وقت ایران در بهمن ماه 1314شمسی"شرکت سهامی فرش ایران"تاسیس وبه نوعی صنعت فرش ملی می شود وحق انحصاری صدور قالی ونظارت در تهیه آن به یک شرکت قدرتمند داخلی واگذار می گردد.پس از تاسیس این شرکت روند تولید قالی در راور به همان صورت گذ شته بود اما باز چندی بعد انقلاب دیگری در فرش راور اتفاق می افتد و با کشته شدن اربابان نامداری چون دیلمقانی و عباس خان ریشه واساس قالی بافی به صورت ارباب سالاری در راور به صورت گذشته برچیده می شود بعضی از افراد عادی که تا پیش از این به خاطر نفوذ اربابان در راور جرات تاسیس کارگاه را نداشتند با تمام توان اقدام به تاسیس کارگاه قالی بافی زیر نظر شرکت سهامی فرش می کنند.

با شروع جنگ جهانی دوم وتغییر مجدد در حکومت مرکزی ایران صنعت فرش بافی در راور زیاد تحت تاثیر جنگ وحکومت قرار نمی گیرد و پس از این سال ها صنعت فرش در راور دوباره خود را پیدا می کند و در قالی بافی با اربابان جدید راوری رونق دوباره می گیرد و"از طرف دیگر علاوه قدرتمند شدن خرده اربابان راوری،تجاری از اصفهان،یزد وکرمان نیز توسط بعضی از واسطه ها،نفوذی در قالیبافی راور بدست آورند،که البته این قدرت ونفوذ هیچگاه به پای نفوذ اربابان قدیمی راور نمی رسید.

در این دوران نیز مانند گذشته اکثریت کارگران کارگاه ها را زنان وکودکان تشکیل می دادند و طبق مطالعاتی که در این دوره انجام شد آمار تکان دهنده ای از سراسر ایران بدست آمد که نشان می داد اولا اکثریت کارگران را زنان تشکیل می دادند.ثانیا"در این آمار در منطقه کرمان 36درصد بافندگان نوع شهری(کرمان،رفسنجان،زرند وراور)و28درصد نوع روستایی(سیرجان،بافت وشهربابک)کمتر از 15سال داشتند. وجود همین افراد کم سن وسال باعث شد که رونق صنعت فرش راور حفظ شود ودر سال1353 شعبه شرکت سهامی فرش در راور تاسیس شود.

سال ها بعد با پیروزی انقالاب اسلامی ایران در بهمن1357 تلاش هایی برای بهبود وضعیت معیشت مردم صورت گرفت در این دوران تقاضای بازار برای فرش ایران بسیار شد واین باعث افزایش تولیدات در منطقه شد. و موجب شد تا سالها پس از جنگ تحمیلی صنعت فرش بافی در راور رونق خوبی داشته باشد.و طبق آمارکتاب راور شهری در حاشیه کویر در سال1375 حدود30درصد بافندگان راوری تحت حمایت ونظارت شرکت سهامی فرش بودند وتعداد آنها به 6500نفر می رسید.

دهه1380با توجه به تسهیلات جدید برای بافندگان و همچنین افزایش قیمت ها این صنعت کمی رونق می گیرد و از سقوط آزاد به نا بودی نجات می یابد و متاسفانه ریسمانی که امروزه فرش راور بدان چنگ زده زیاد محکم نیست واگر مسئولان و دست اندرکاران چاره ای پیدا نکنند خیلی زود پاره خواهد شد.

در تمام سالهایی که در این چند صفحه از تاریخ فرش راور مرور شد هیچ ثبات خاصی چه در تولید،چه در طرح و رنگ مشاهده نگردید جز در یک مورد و آن هم نقش ثابت و موثر زنان در تولید فرش است.زنانی که علاوه بر نقش بافنده در کنار آن اداره زندگی و انجام وظایف مادرانه خود نیز می پرداخته اند.مادرانی که جدا از بهشت زیر پا،بهشت حاصل سر انگشت آنان بود.

ورامین در50 کیلومتری جنوب شرقی تهران و در مسیر جاده مشهد.یکی از مراکز پادشاهی مغولها در قرن سیزدهم وچهاردهم است.
بناهای تاریخی معماری این شهر تا به امروز نیز باقی مانده اند.
در گذشته ای نه چندان دور،این شهر تبدیل به مرکز مهم قالی بافی شمال ایران شد.قالی ها و گلیم های آن در بازار و خصوصا بازارهای تهران دارای کیفیت بالایی می باشند.
قالیچه های کوچکی که در ازمنه قدیم توسط عشایر بافته شده اکنون به ندرت یافت می شوند.
ابعاد:بیشتر قالی های در اندازه مخصوص اطاق 3*2 متر و بالاتر از 10 متر مربع می باشند.کناره های قدیمی عشایری در اندازه 2 متر مربع نادر هستند.
رنگها:نیلی،قرمز تیره گرم و گاه آبی سلطنتی اغلب رنگهای زمینه را تشکیل می دهند.بژ روشن،قهوه ای،قرمز و مخلوطی در این رنگها،طلایی و گاه سبز برای آرایش و طرحهای داخلی قالی استفاده می شوند.
از تکرار گل های تزینی و میناخانی برای بافت استفاده می شود.
ترکیب: تار و پود بیشتر از کتان است و،قالیچه های عشایری پودهای پشمی دارند.
گره:گره فارسی بسیار ظریف از 2500تا3500 گره در هر دسی متر مربع.قالیهای عشایری در هر دسی متر مربع 2500گره دارند.
پرز:پشم مرغوب،کم گوشت چیده می شوند پرز قالیچه های عشایر کمی بلندتر چیده میشود.
کیفیت:نه تنها قالیهای بافته شده در کارگاه های شهری بلکه قالیچه های عشایری نیز دارای کیفیت بسیار عالی و دوامی بی اندازه می باشند.

كرمان در دورانهای گذشته معروفيت زيادی در زمينه توليد پارچه داشته است. به ويژه در دوران حكومت شاه عباس صفوی؛ و مهين امر باعث گرديد تا عده ای به اين باور برسند كه قاليهای كرمان از صنعت نساجی، به ويژه شال بافی تولد يافته و به اين ترتيب اين انديشه را استوار می سازند كه سابقه قاليبافی كرمان حداقل چهار قرن می باشد. اما اين عقيده توهمی بيش نيست. اگرچه شايد قديمی ترين فرشهای كرمان قدمتی بيش از چهارصد سال نداشته باشند، اما بررسی طرح و ويژگيهای قالی كرمان سابقه ای بيش از يك هزار سال را برای آن رقم می زند. وجود قديمی ترين نوع گره های به كار رفته در فرش پرزدار كه امروزه به بی گره بافی شهرت يافته و متاسفانه بلای خانمان سوز قالی كرمان گشته ثابت می كند كه اين منطقه در حفظ يكی از ويژگيهای بافت فرشهای كهن سهم مهمی داشته است. چه امروز می دانيم بسياری از فرشهای كهن ايران با شيوه گره u يا vبافته می شدند و آثار آن را می توان در فرشهای قديم مصر كه متاثر از فرشهای ايرانی است به وضوح مشاهده كرد. از طرف ديگر استفاده از شيوه سه پود بين دورج بافت، ويژگی قاليهای كهن ايران است كه بارزترين نمونه آن قالی پازيريك می باشد و ما اين ويژگی را امروز هم در قاليهای كرمان می بينيم. در كنار اين آثار؛ هنوز هم می توان قديمی ترين نوع دارهای قاليبافی را كه بقايايی از اولين دارهای عمودی در بافت قالی گره دار می باشند -هرچند به تعدادبسيار معدود- در برخی مناطق كرمان ديد.



از همه اين عوامل كه بگذريم وجود طراحان و نقاشان قابل و استادانی كه از اوايل دوران قاجار در اين منطقه به كار طراحی نقش فرش و مينياتور و... پرداخته اند، آنهم طراحانی كه سرآمد طراحان عصر خود بوده اند، نمی تواند بدون هيچگونه پشتوانه محكم قدمت طولانی باشد. همه اين عوامل چنانكه بايد به گونه ای دست به دست هم می دهند تا سابقه ای چند هزار ساله برای فرش كرمان رقم خورد. همچنين سوابق ريسندگی و بافندگی در اين منطقه بسيار است. كرمان در دوران گذشته معروفيت بسياری در توليد پارچه داشته است. مخصوصا" در دوران شاه عباس اين رونق دو چندان شد. اما پس از سقوط سلسله صفويه و دوران جنگ و جدال افشار و زنديه، ركود در توليد مواد خام بخصوص ابريشم و به طور كلی در صنايع نساجی ايران پديد آمد. اما با تمامی اين جنگها، كرمان تا اواسط دوران قاجار، يكی از بزرگترين مراكز توليد منسوجات به خصوص پارچه های ابريشمی بوده است. از مهمترين آنها شالهای پشمی و پارچه های ساده كرباس در قديم و پته های زيبا را می توان نام برد. اما اگر در سالهای اخير كمتر به هنر پارچه بافی اهميت داده شده، دليل اصلی اش توسعه صنعت قاليبافی در اين استان می باشد. كه قرن 20 اوج شكوفايی اين هنر بوده است. در قرن گذشته كرمان يكی از توليدكنندگان عمده شالهايی بود كه در اروپا و مخصوصا" انگلستان معروفيت بسيار و طرفداران زيادی داشت ولی پس از آنكه كاربرد شال و پارچه خهای مشابه منسوخ شد و هم چنين رقابت با پارچه های ارزان قديمی كه نساجان انگليسی به ايران می فرستاند، باعث شد تا كرمانيان به قاليبافی بيشتر روی آورند.


كرمان از اولين شهرهای ايران است كه به عقيده نگارنده به علت شهرت بالای بافندگان آن در ريسندگی و بافندگی، مورد توجه شركتهای خارجی قرار گرفت و اقدام به تاسيس كارگاههای قاليبافی برای بازارهای غرب نمودند. شركتهای انگليسی، ايتاليايی و آمريكايی در اواخر قرن 19 ميلادی رونق فراوانی برای قالی كرمان به ارمغان اوردند. شركت انگليسی توليدكنندگان قالی شرق OCM و شركت معروف عطيه بوروس از مهمترين و بزرگترين اين شركتها بودند.
مهمترين مراكز قاليبافی استان كرمان:
كليه فرشهای استان كرمان را می توان به دو گروه فرشهای شهری باف و عشايری تقسيم كرد كه كرمان مهمترين مركز توليد فرشهای شهری باف و سيرجان مهمترين مركز عرضه فرشهای عشايری می باشند. به غير از كرمان شهرهای ديگری مانند رفسنجان، راور، بردسير، گلباف، بافت و زرند از مهمترين مراكز قاليبافی شهری می باشند كه به معرفی مهمترين آنان می پردازيم.

شهر كرمان و سوابق تاريخی آن:
كرمان از شهرهای قديمی و تاريخی ايران است. حمزه اصفهانی بنای شهر را به اردشير بابكان نسبت می دهد كه آنجا را به همين مناسبت اردشير ناميدند. اين شهر مقر حكومت آل بويه، سلاجقه كرمان، خوارزمشاهيان و قراختائيان بوده و بر اثر حملات امير تيمور، افاغنه و بخصوص آغامحمد خان قاجار صدمات زيادی را متحمل شد.

آثار تاريخی شهر كرمان عبارتند از:
گنبد جبليه كه بنای آنرا به دوران سلجوقيان نسبت می دهند، مسجد جامع يا مظفری كه از بناهای تاريخی قرن هشتم می باشد و همچنين مزار مشتاق علی شاه و حمام و بازار ابراهيم خان (ظهير الدوله) كه متعلق به دوره قاجاريه می باشد.

مراكز بافت فرش شهری استان كرمان:

از ميان مراكز شهری باف قالی كرمان، منطقه راور در صدر ساير شهرها قرار دارد. روستاهای فيض آباد و طرز از مهمتری روستاهای اطراف راور می باشند كه به همراه روستاهای اسماعيل آباد، يوسف آباد، جلال آباد و تقی آباد در شمال و همچنين روستاهای ريحان، تاشك، بقيجان و خورند در جنوب از مهمترين مراكز قاليبافی حوزه راور می باشند. شهر راور خود نيز از كانونهای قديمی فرشبافی كرمان می باشد. عباس خان نخعی و پنجعلی خان نخعی از توليدكنندگان بسيار مشهور قديم راور بوده اند. و همچنين شركتهای خارجی عطيه بوروس و حتی شادروان احمد يزدان پناه ( ديلمقانی) در منطقه راور به توليد قالی اشتغال داشته اند. ناحيه گلباف از ديگر مراكز قاليبافی شهرستان كرمان می باشد كه روستاهای فندقا و تيركان ا ز مهمترين مراكز قاليبافی حومه آن هستند. بخش ماهان كرمان به همراه روستای محی آباد، غنات غستان، لنكر، چوپار و دستجرد از ديگر مناطق قاليبافی حوزه شهرستان كرمان می باشند. شهر رفسنجان نيز از مناطق خوشنام فرشبافی شهری استان كرمان است كه از ديرباز شركتهای خارجی نيز فعاليتهای فرشبافی خود را در آن گسترش داده بودند. فرش امروز رفسنجان تفاوت چندانی از نظر رنگ و طرح با ساير مراكز شهربافی استان ندارد. اما رواج طرحهای سبك نايين در شمال و شمال شرقی آن در روستاهايی نظير داوران، دره در، دره تاج و... قابل ذكر است كه تا اين لحظه ادامه دارد. قاليهای شهر بردسير بخصوص منطقه معروف قريه العرب ( كه در ميان عوام به قيط العرب شهرت يافته) از مشهورترين قاليهای قديم شهر باف اين استان بوده است كه امروزه از بعد كيفی دچار كاستي های شديدی است و نمی تواند گذشته پرآوازه خود را داشته باشد.

آغاز قالیبافی در نایین به دنبال کساد بازار«عبا بافی» در این منطقه است که پیش از جنگ جهانی دوم پیدا شد.تجربه عبابافان در رشتن کلافهای ظریف برای بافتن عبا،یعنی ریز بافی،در کار قالیبافی نیز به کار گرفته شد.در نتیجه قالیچه های ریزبافی با22*22 گره در هر اینچ(54/2 سانتیمتر) بافته شده که از نظر ریزبافی در ایران بیمانند بود و به عنوان یکی از بهترین قالیچه های ایران در بازار ایران و اروپا خوب به فروش می رسید.ولی در پایان جنگ،به علت کاهش در آمد مردم،تقاضا برای خرید قالیچه نایین در هر دو بازار ایران و اروپا کاهش یافت.
شمار دارها:
نزدیک 50 سال پیش،شمار دارها در این شهر150 دستگاه و میزان بافت قالی در سال نزدیک 500 متر مربع بوده است.
بافندگان نایین در کار بافت قالیهای ابریشمی نیز مهارت فراوان دارند و در رنگ بندی قالی بر روی رنگ سفید تکیه فراوان می کنند.نقشه معروف «غلط»،از جمله طرحهایی است که در این کانون رواج دارد.از ویژگیهای رنگ در قالی نایین تضاد میان رنگهای ملایم حاشیه و رنگهای تیره متن است.رنگهایی که اینک فرش های نایین به کار می رود عبارت است از:لاکی قرمزدانه،لاکی روناسی،عنابی،قهوه ای (سیر و روشن)،زیتونی(سیر و روشن)،آبی (سیر و روشن)،کرم،نارنجی،نخودی،تریاکی،سبز (سیروروشن)،ماشی،شویدی،سرمه ای،خاکی روشن،موشی سیر،نقره ای،بادامی،ترمه ای،ساقه خیاری و مشکی.

بازار کوچک شهر گنبد قابوس با جمعیتی برابر15000 نفر در مرز فدراسیون جماهیر روسیه قرار دارد.صرف نظر از تولیدات منطقه،بازار شهر پذیرای تولیدات ترکمن هایی است که در جوار شهر قرار دارند.این محصولات که عموما بنام ایرانی-بخارایی نامیده می شوند،فاقد کیفیت قالیچه های اصیل ترکمن می باشند.در نزدیکی گرگان و از دشتی که آنرا محصور نموده است،مقبره قابوس که برای مدتی بر این خطه حکم می راند با قامتی بلند خودنمایی می کند.
اندازه:تولیدات اصلی قالی های بزرگ تا5/1*2/2 متر و برای خانه ای بزرگ تا 8 متر است.
رنگ:رنگ حاکم قرمز و آبی،و سایه ای از قرمز تیره و رنگ بژ است که بعنوان رنگ زمینه استفاده می شود.موتیف های تزئینی با رنگ سیاه مشخص می شوند.
نقشها:نقش زمینه اساسا بر استفاده از نقش گل مربوط به همسایگان یموت و تکه استوار است.
ساختار:تار و پود همواره از پشم می باشند و بندرت از موی بز استفاده می شود.پود اغلب برنگ قرمز سوخته رنگ می شود.
گره:اکثر قالیچه های و نه همه آنها با گره فارسی بافته می شوند،گر چه برخی نیز با استفاده از گره ترکی بافته می شوند.بافت از بسیار ظریف تا ظریف و حدودا از 2000 تا 3500 گره در دسی متر مربع در نوسان است.برخی قالیچه های ابریشمی تا5000 گره دارند.
پرز:پشم ظریف و براق بصورتی کوتاه چیده می شوند.
کیفیت: قالیها جدید با کیفیت خوب ومتوسط یافت می شدند.تعداد بسیار اندکی قالیچه های قدیمی و نه عتیقه با این خصوصیات فروخته شده اند.

نوع معمولی قالیبافی در راور،استفاده از دارهای عمودی ودستگاه گردان است. در این دستگاه،نخ اضافی چله روی سردار پیچیده شده وهمانطور که قالی بافته می شود چله های اضافی از سردار،باز وقالی بافته شده به زیر دار پیچیده می شود.برای سفت کردن چله در این دار،از اهرمهای خاصی استفاده می شود و در این حال با کشیدن آن وتکرار این عمل،چله ها محکم می شود ومی توان سر اهرم را به وسیله«پایین راست روها»مهار کرد.برای این کار از چرخ دنده نیز استفاده می کنند.
از آنجا که دستگاه عمودی(ایستاده)نوع کاملی از دستگاه های قالیبافی امروزی است بنابراین همه قالیبافان راوری از همین نوع دستگاه استفاده می کنند واستفاده از دستگاه های افقی(خوابیده) که در بعضی از شهرها به کار می رود ومشکلات زیادی را از نظر سلامتی برای بافنده ایجاد می کند مرسوم نیست.
قالیبافی در راور بیشتر به صورت« کمون بالا» بوده و بیشتر قالی هایی که در راور بافته می شود معمولا90،80،70،60 جفت به بالا می باشد.(مثلا در قالی 60جفت در هرفوت120تار(تون) وجود دارد و در قالی 70 جفت در هر فوت 140 تار موجود است.)در حالیکه که در اکثر نقاط استان قالیبافی به صورت «کمون شی» می باشد.
قالیبافان راوری در کار خود منحصرا از گره فارسی بهره می گیرند.متاسفانه در سال های اخیر یک نوع انحراف و دگرگونی از شیوه گره بستن قالی ها پدید آمده است که بسیار زیان آور است.این کار بسرعت گسترش یافته چرا که باعث سرعت وپیشرفت کار قالیبافی می گردد که راوری ها اصطلاحا به آن«بافتن جفتی» می گویند.
در این نوع گره،به جای بستن گره به دو رشته از تار،آن را به 4 رشته می بندند،به طوری که قالی بافته شده با این روش فقط نصف تعداد گرهی را که باید داشته باشد وبرای دوام واستحکام قالی لازم است،دارد وبه این جهت قالی تراکم کافی نداشته وزود سائیده وفرسوده خواهد شد.در حدود سال های1928 این روش به ندرت در کرمان مشاهده می گردید ولی در فاصله سال های1935-1930م معمول گشت که از آن زمان تاکنون ادامه یافته و رایج شده است.
در قالی های راور،در بین هرپود،به جای یک یا دو پود،از سه پود استفاده می کنند که ظاهرا این روش در استان کرمان وبیجار مورد استفاده قرار می گیرد وعاملی برای استحکام بیشتر قالی محسوب می شود.