استاد عبدالكريم رفيعي

استاد عبدالكريم رفيعي

استاد عبداکریم رفیعی

عبدالكريم رفيعي در سال 1218 شمسي در اراك پا بعرصه وجود نهاد. پدرش مشهدي ابراهيم رفيعي در قاليبافي مهارت داشت و در منزلش كارگاهي از قالي داير كرده بود و قاليهايي كه توسط شاگردانش بافته مي شد به بازار عرضه مي نمود. عبدالكريم 5 ساله بود كه پدرش او را به مكتب قديم صمصاميه اراك فرستاد. و پس از چندي به توصيه دوستان و آشنايان وي را در اراك بفرا گرفتن فن نقشه كشي قالي زير نظر مرحوم ميرزا عبدالله شيخ گمارد.
وي توانست در ظرف مدت يكسال به شيوه هاي رنگ آميزي نقطه چيني و بطور كلي اصول نقشه كشي آشنا شود. علاقه وي به اينكار باندازه اي بود كه در اكثر شبها بيدار مي نشست و بتمرين و ممارست مي پرداخت. نتايج نيكويي كه از اينهمه كوشش ها و فعاليتها عايد وي گرديد كانوني بود كه توسط او با كمك مرحوم اسدالله دقيقي و محمد پاشائي دو تن ديگر از هنرمندان نقشه كش اراكي در اراك پديد آمده بود. سرانجام كار اين مجمع هنري مورد توجه كمپانيهاي وابسته به اروپائي و آمريكايي مقيم در اراك قرار گرفت.
عبدالکریم بعد از فوت پدرش زمانی که فقط 15 بهار از سنش می گذشت تکفل مخارج خواهر،برادر و مادرش را بعهده گرفت.رفیعی برای توسعه ی دامنه فعالیتهای مربوط به نقشه کشی با همکاری محمد پاشایی در بازار فعالیت آغاز کردند و با استخدام 14 شاگرد كليه سفارشات كمپانيها را تهيه مي كردند. پس از چندي عبدالكريم به همدان عزيمت نمود. و در آنجا با تشريك مساعي يكي از دوستان بنام حاج احمد صناعي فعاليت را آغاز كرد. اين فعاليت سه سال يعني تا سال 1302 شمسي بطول انجاميد و در اينمدت توانست نقشه هاي متعددي براي كمپانيهاي خارجي تهيه نمايد. اين مطلب لازم بتذكر است كه در همان سالها در همدان اكثر قالي بافان بشيوه «ارنك» كه يك شيوه ي غلط و فاقد طرح و نقشه صحيح و دقيق بوده قالي مي بافتند. سابقه كار رفيعي سبب شد كه كارخانه بزرگ حاج وكيل الرعاياي همداني كه داراي 80 دستگاه كادر فرش بافي بود تهيه نقشه هاي متعددي را باو سفارش كند. در سال 1309 فعاليت عبدالكريم از نظر نقشه كشي بنهايت اشتهار رسيد. او بسفارش شركت فرش هفته اي 50 نقشه ترسيم و براي شهرستهاي اطراف همدان مثل ملاير- تويسركان- بيجار- نهاوند ارسال مي داشت تا قالي بافان آن ديار طبق نقشه ي صحيح قالي ببافند.
در سال 1315 اكثر هنرمندان نقشه كش قالي همدان در يك نقطه متمركز شدند و شركت واحدي بوجود آوردند اين مجمع هنري چند سال دوام يافت تا اينكه در سال 1319 رفيعي براي توسعه كار هنري خود لازم ديد كه با خانواده خود همدان را ترك كند و به تهران عزيمت نمايد.
در تهران رفيعي به مجمع هنرمندان هنرهاي زيبا معرفي شد و آزمایشی که از وی بعمل آمد با موفقیت گذرانده و در هنرهای زیبا مشغول بكار گرديد.
در سال 1339 براي برگزاري نمايشگاه خراسان از طرف هنرهاي زيباي كشور به رفيعي دوباره مأموريت داده شد تا براي گردآوري نقشه هاي قالي خراسان بآن ديار عزيمت نمايد.حوزه مطالعات وي در اين سفر سه ماهه روي نقشه هاي زري و قالي در خزانه حضرت رضا(ع) و موزه آستان قدس رضوي بوده است.کنجکاوی وی در تجسس شبانه روزی فقط در زمینه فرشهایی که قدمت بافت آنها به 400 سال قبل از این می رسیده اکتفا نمی شده است،بلکه ادامه این بررسیها در زمینه فرشهایی که از دوره های بعد از زمان شاه طهماسب از تمام شهرستانهای ایران بمرور گردآوری و در آنجا محفوظ مانده بود گسترش یافت.سرانجام ثمره اين مطالعات بصورت نقشه ها و طرح هاي ارزنده متجاوز از 45 طرح نمودار شد كه در كارگاه هنرهاي زيبا (تزييني) محفوظ است. رفیعی در طی توقف کوتاه خود در خراسان ضمن فعالیتهای مربوط به نقشه برداری از نقوش قالی و زری،برای همکاری با هنرمندان و طراحان نمایشگاه خراسان در ایجاد ماکتهای لازم،مطالعاتی در حرم امام رضا «ع» پنجره فولادین دور مقبره-محل کفشداری-جای ساعت-نقارخانه-گلدسته ها-بدنه مقبره شیخ جام و غیره بعمل آورد که بسیار سودمند بوده است.
دومین ماموریت وی در سال1341بمنظور تهیه دستگاه گلیم بافی در منطقه بیجار گروس بوده است.
با اضافه شدن دستگاه گلیم بافی در کارگاه قالی هنرهای زیبا کشور گام موثری در احیای هنرهای دستی کشور ما برداشته شد که در خور اهمیت است.
سومین ماموریت وی در گرگان که جنبه ی آموزشی داشته از طرف موسسه عمران و آبادی وابسته بسازمان برنامه بوی پیشنهاد شده بود.گرچه اقامتش در گنبد قابوس بیش از یکهفته بطول نیانجامید،مع الوصف،در این مدت کوتاه توانست شیوه جدید رنگ رزی شیمیایی با کرم و طرز شناسائی رنگهای نباتی وشیوه صحیح بکاربردن آنها در قالی و اطلاعات تئوری و عملی مربوطه را به 25نفر از اهالی آن دیار که تحت تعلیم وی بودند آشنا سازد.این آشنایی و راهنمایی موجب شد که در آن مدت کوتاه اقامت در آنجا بتواند برای بافندگان ترکمن و گرگان نقشه های خوبی تهیه نماید.
خدمات هنري و با ارزش اين هنرمند از دوره ي اشتغال بكار در هنرهاي زيباي كشور بيشمار بوده است. بعنوان نمونه، طرحهاي جالبي كه وي از ولايت و شهرستانهاي ايران تهيه كرده است به شرح زير است:
1-طرح خانم 2-طرح بيرجند 3-طرح اراك 4-طرح تركمن 5-طرح زابل 6-طرح زاهدان 7-طرح شيراز 8-طرح اردبيل 9-طرح كردستان سه رنگي 10-طرح شاخ گوزن و آهو.
تمام اين طرحها كه بصورت قالي نمايانده شده بود با ساير قاليچه ها در سال 1340 در نمايشگاه بزرگ قالي در كاخ وزارت دارائي به معرض تماشا نهاده شده است.
از طرحهاي جالب هنرمند در سالهاي اخير كه بصورت قالي يا نقشه قالي به خارج از كشور ارسال گرديده عبارتند از:
1-طرح قالي كاشان در سال 1336 نمونه اي از كارهاي جالب رفيعي محسوب مي گردد اين طرح كه با اندازه 64×84 سانتي متر ترسيم شده بود در سال 1339 از طرف هنرهاي زيبايي كشوربه سفارت کبرای ايران در لندن ارسال گرديده است.
2-براي سالن غرفه ايران در يونسكو (پاريس) طبق پيشنهاد وزارت فرهنگ تنظيم طرحي در قالي به رفيعي واگذار شده بود كه فرش مزبور بعد از اتمام بافت بلافاصله به يونسكو در پاريس ارسال گرديده است. در وسط فرش علامت مخصوص سازمان يونسكو نقش شده و طرح زمينه آن اسليمي ختائي است كه به گلهاي شاه عباسي مزين شده است. لچك آن گلدار و حاشيه نيز اسليمي است اندازه ي اصلي فرش 6×6 متر مربع مي باشد.
3-از طرف وزارت پست و تلگراف، طرحي در قالي به رفيعي واگذار شد. اين قالي براي سالن دايره ارتباطات بين المللي ژنو در نظر گرفته شده بود و استاد رفيعي تا به حال آثار ذيقيمتي از خود برجا نهاده است كه برخي از آنها در موزه هاي تهران در معرض ديدار مشتاقان فرش ايران قرار گرفته است.


منبع:فرشنامه ایران،دکتر حسن آذرپاد،فضل الله حشمتی رضوی،تهران1383،صفحه442

ادامه مطلب

استاد علی اشرف کاشانی

استاد علی اشرف کاشانی

استاد علی اشرف کاشانی


علي اشرف كاشاني به سال 1280 شمسي در شهر كاشان تولد يافت. و بعد از اتمام تحصيلات ابتدايي به نقوش تذهيب دلبستگي پيدا كرد، و كم كم توجه به بافت قالي معطوف شد. وي براي پي بردن بيشتر به رموز كامل اين فن، در مدتي كمتر از 4 سال بين سنين 14تا18 سالگي توانست اين هنر را فرا گيرد، و مدتي زير نظر استاد ناصر مصطفوي به تمرين عملي پرداخت و اصول رنگ آميزي و نقطه چيني را آموخت، و براي آگاهي بيشتر در راهي كه گام برداشته بود، مدت يكسال ديگر تحت تعليم استاد ميرزا محمودخان مصوري، اصول طراحي را ياد گرفت و پس از آن به تهران آمد و در اداره شرق كه مسئول اكثر كارگاه هاي قالي بافي بود، آغاز به كار كرد و در طول شش ماه با همكاري ميرزا مهدي جواهري كه در اين كار سابقه داشت، شعبه اي در امور نقشه كشي قالي در شهر قم ترتيب داد. چندي بعد بنابه دعوت لسان السپهر فرماندار وقت قزوين براي تهيه نقشه قالي و بهبود وضع قالي بافي آنجا به قزوين رفت و كارگاههاي متعددي در قزوين داير كرد.
علي اشرف كاشاني از تجربيات استاد درودي بهره فراوان گرفت. از آثار وي ترسيم 18 طرح براي نقشه قالي كاخها و تذهيب اوراق احكام است كه اكثراً در موزه هنرهاي ملي نگهداري مي شود.



منبع:فرشنامه ایران،دکتر حسن آذرپاد،فضل الله حشمتی رضوی،تهران1383،صفحه442

ادامه مطلب

کمپانیO.C.Mاز تاسیس تا انقراض

کمپانیO.C.Mاز تاسیس تا انقراض



کمپانی تولید کنندگان قالی شرق به دنبال توسعه و گسترش شرکت«بیکرز» توسط سیسیل ادواردز تاسیس شد.پس از در گذشت چالز ادواردز در سال1895 م.سیسیل ادواردز به جهت علاقه و لزوم پیگیری فعالیت شرکت«بیکرز»،زمینه ی ادامه ی فعالیت این شرکت را به نحوی مهیا کرد که پس از ورود وی به ایران در سال 1290ش.در اندک زمانی دامنه ی فعالیت آن شرکت را با تاسیس سه شعبه اصلی در شهرهای کرمان،اراک و همدان،به حداکثر ممکن افزایش داد و شرکت«بیکرز»با تغییر نام به «کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق»،رسما به فعالیت در ایران ادامه داد.
تاریخ تاسیس این شرکت در ایران،بدون تردید بین سال های1293 تا1303 ش.است.بدیهی است تهیه ی مقدمات تشکیل این شرکت در ایران،با توجه به گستردگی آن حداقل بین یک تا دوسال وقت نیاز داشته،لذا تشکیل آن،حداقل دو یا سه سال پس از ورود سیسیل ادواردز به ایران بوده است.
بافت تاریخ1347 در کنار عبارت«کمپانی قالی شرق»بر روی یکی از زیلوهای بر جای مانده از آن شرکت نیز بیانگر آن است که تاریخ تاسیس آن به سال های قبل از1307 ش. باز می گردد.
توسعه کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق به سرعت ادامه یافت و موجب شد فعالیت این شرکت در شش شهر مهم دنیا دنبال شود،شهرهای لندن،،پاریس،نیویورک،بوینس آیرس،تورنتو و شعبه مرکزی آن در شهر ازمیر ترکیه،به عنوان مراکز عرضه ی فرش های این شرکت انتخاب شدند(البته احتمال این که این شعب قبلا به عنوان شعب شرکت بیکرز فعالیت داشته اند نیز دور از ذهن نیست).
سیسیل ادواردز پس از ورود به ایران و سکونت در همدان،تا سال1302ش.به مدت سیزده سال به طور پیوسته در آن جا اقامت داشت و به مطالعه ی اغلب مناطق قالی بافی ایران پرداخت.وی در برخی از صفحات کتاب خود،تاریخ اولین بازدیدش ااز مناطق قالی بافی ایران را سال های1911 و1912 ذکر کرده است.
ادواردز در دومین سال اقامت در ایران،اولین کارگاه قالی بافی همدان را که در واقع اولین کارگاه قالی بافی شرکت او در همدان بود،با هشت دستگاه دار قالی در محله ی بنه بازار راه اندازی کرد.این کارگاه تا اواخر سال1327ش.هم چنان پا برجا بود.در هنگام انتقال اموال کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق به شرکت سهامی فرش ایران،این کارگاه که به عنوان«شعبه ی شماره ی 2»در همدان معروف بود،از این امر مستثنی شد و در اختیار سیسیل ادواردز باقی ماند.مالکیت این کارگاه در ابتدا استیجاری بود اما در29 اسفندماه 1310 ش.به تملک کمپانی قالی شرق در آمد،تا این که پس از دستور رضاه شاه در 14 بهمن ماه1314،مبنی بر انتقال کلیه اموال آن به یک شرکت دولتی،ژان تیمویاناکی،مدیر وقت شعبه کرمان بنا به دستور مدیران کمپانی قالی شرق،مقدمات انتقال املاک آن را به نام همان کمپانی فراهم کرد و مطابق سند مالکیت شماره ی 258 اداره ی ثبت و اسناد و املاک کرمان مورخ 27 اسفند 1314(43روز پس از تاسیس شرکت سهامی فرش ایران)،ژان تیمونایاکی به نمایندگی از شرکت متبوع خود،کلیه املاک شرکت را به قیمت 20200ریال(2020تومان) خریداری کرد.
ژان تیمویاناکی ابتدا به عنوان معاونت کمپانی در کرمان فعالیت داشت.اولین مدیر کمپانی قالی شرق در کرمان،جونی دیس بود که قریب به دو سال مدیریت شعبه را بر عهده داشت.پس از اینکه وی ایران را ترک کرد،ژان تیمویاناکی به عنوان تنها نماینده ی کمپانی قالی شرق در کرمان و شعب جوپار و ماهان انتخاب شد.وی نزدیک به سی سال در این سمت باقی ماند.در واقع علی رغم تصویب اولین اساسنامه ی شرکت سهامی فرش ایران مبنی بر عدم به کار گیری افراد خارجی در شرکت سهامی فرش،طبق تصبره جداگانه ای،ادامه ی فعالیت ژان تیمویاناکی به عنوان مدیر شعبه ی کرمان بلامانع اعلام شد و این امر در صفحه ی پنج روزنامه ی «وزارت عدلیه»،مورخ سوم مردادماه1315 با این عنوان به چاپ رسید:
«نظر به تصمیم هیئت مدیره شرکت سهامی فرش ایران و رعایت ماده ی4 اساسنامه شرکت از تاریخ اول تیرماه1315،شعبه شرکت به تصدی آقای تیمویاناکی در کرمان دایر و اسناد و نوشتجات و تعهدات صادره از شعبه شرکت بایستی به امضاء مشارالیه باشد.»
هانری هیلد براند،اولین مدیر عامل شرکت سهامی فرش ایران پس از انحلال کمپانی قالی شرق،دارای تابعیت انگلستان و به طور غیر مستقیم،حافظ منافع کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق بود.وی در خصوص انعقاد قرارداد بین شرکت سهامی فرش ایران و کمپانی قالی شرق،فعالیت زیادی داشت و به همین منظور،مسافرت هایی نیز به لندن و نیویورک انجام داد.این قرارداد در دوازدهمین جلسه ی هیئت مدیره ی شرکت فرش در تاریخ9/2/1315ش.به تصویب رسید و بر همین اساس،تا سال های 1330ش.به طور مرتب از طریق بندرعباس و بمبئی،تعداد زیادی فرش از سوی شعبات کرمان،همدان و اراک،برای کمپانی قالی شرق در لندن فرستاده می شد.
رابرت سیموئز نیز که به عنوان مدیریت شعبه ی همدان بعد از انحلال کمپانی قالی شرق هم چنان عهده دار مدیریت آن بود،به طور مستقیم جهت حمایت از منافع آن کمپانی اقدامات مهمی را به انجام رساند و سرانجام در سال1327 به نمایندگی از کمپانی قالی شرق،کلیه اموال و املاک آن را به شرکت سهامی فرش ایران واگذار کرد.
در خصوص انتقال حساب ها و امور مالی کمپانی قالی شرق به شرکت ایرانی،برایان هوفنر به نمایندگی از کمپانی قالی شرق در مردادماه 1315ش.به ایران مسافرت کرد و کلیه ی حساب های مالی در همدان و کرمان طبق قرادادی که توسط هانری هیلدبراند تهیه و تنظیم شده بود،به شرکت سهامی فرش ایران واگذار شد.
سیسیل ادواردز طی اقامت خود در ایران،بازدیدهایی نیز از شعبه ی کرمان داشت.وی پس از مراجعت به انگلستان در سال1303ش./1924م.هیچ گاه در کتاب خود از بازگشت مجدد به ایران تا سال1948 سخنی به میان نیاورده تا آن که سرانجام طبق گفته خود،در سال1947 کار تجارت فرش را کنار گذاشت و در آوریل1948 برای نگارش اثر خود به ایران بازگشت و در همدان اقامت گزید.کلیه اموال و املاک کمپانی قالی شرق تا سال1327 به صورت استیجاری در اختیار شرکت سهامی فرش ایران بود تا آن که در همین سال،مطابق سند انتقال شماره ی483 ثبت شده در دفترخانه اسناد رسمی شماره 115 تهران،توسط رابرت سیموئز به نمایندگی از کمپانی قالی شرق در همدان و کرمان به مبلغ 364500تومان به شرکت سهامی فرش ایران فروخته شد.مفاد این سند شامل کلیه اموال شرکت قالی شرق نبود و دو مورد از املاک شرکت قالی شرق در انحصار آن باقی ماند که عبارت بود از یک خانه مسکونی به همراه باغ و گاراژ اتومبیل واقع در محله ی درود آباد کوچه قچاق بیک و هم چنین یک عمارت محل کارخانه قالی بافی شعبه 2 کمپانی واقع در محله بنه بازار.دلیل این امر نیز واضح بود،سیسیل ادواردز طبق مندرجات کتاب خود،از آوریل1948 یا به عبارتی بهار سال1327ش.(شش ماه قبل از فروش املاک شرکت)به اتفاق همسرش و هم چنین برایان هوفنر،به ایران بازگشته بود و تدارک کامل اقامت یک ساله ی خود را جهت مطالعه و نوشتن کتاب قالی ایران از قبل دیده بود.وی پس از بازگشت به ایران در سال1327ش.مجددا در همدان اقامت گزید،لذا هنگام انتقال کلیه اموال شرکت قالی شرق به شرکت سهامی فرش ایران،وی در همدان اقامت داشت و بدیهی بود که محل سکونت وی،در زمان انتقال از سند مذکور مستثنی شود.
کارخانه قالی بافی نیز که از مندرجات مستثنی شد،همان کارگاهی بود که سیسیل ادواردز هنگامی که اولین بار در سال1912م.به همدان رفت،آن را تاسیس کرد.طبق گفته های ادواردز در کتاب قالی ایران،این کارگاه در سال1948 هنوز هم با دوازده دستگاه دار قالی،بعد از 36 سال به عنوان بزرگ ترین کارگاه قالی بافی در شهر همدان اشتغال داشت.ادواردز پس از اتمام کتاب خود که حدود یک سال ادامه یافت،ایران را ترک کرد و پرونده کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق،بعد از قریب چهل سال فعالیت در ایران بسته شد.اگرچه کمپانی تولید کنندگان قالی شرق به عنوان اولین و بزرگ ترین شرکت خارجی حاضر در عرصه تولید و صادرات فرش ایران،نقش مهمی را،حتی در بخش قابل ملاحظه ای ازتاریخ معاصر فرش ایران داشته است،اما هیچ گاه نمی توان از تاثیر و حضور شرکت هایی نظیر شرکت ایتالیایی«برادران نیر کو کاستلی» ویا شرکت قدرتمند زیگلر به سادگی گذشت.




کتاب منبع:شناخت فرش/تورج ژوله/انتشارات یساولی/1392-تهران/صفحات59 الی61

ادامه مطلب

احمد رسولی طراح فرش

احمد رسولی

احمد رسولی

یکی دیگر از فرزندان حسین رسولی طراح سر شناس کرمان،احمد رسولی و برادر محمود رسولی است." احمد رسولی متولد 1322 خورشیدی[در راور کرمان] است و از سال 1330 به طور متناوب و از سال1335 به طور کامل به نقاشی فرش اشتغال داشته است.وی در کارگاههای رشید فرخی و ارجمند کرمانی کار کرده و اکنون به صورت آزاد به این کار مشغول است."(1)

1-منبع:طراحان بزرگ فرش ایران،شیرین صور اسرافیل،نشر پیکان،صفحه341

ادامه مطلب