گفت وگو با استاد «عباس نژاد سروری » طراح قالی کرمان

گفت وگو با استاد «عباس نژاد سروری » طراح قالی

عباس نژاد سروری

عباس نژاد سروری


اشاره:در سال 1308 در کرمان به دنیا آمد.از همان کودکی به نقاشی علاقه فراوان داشت و از سال 1320کار طراحی و نقاشی را پس از به پایان رساندن دوره ششم ابتدایی به طور حرفه ای آغاز کرد.
او نقاشی فرش را نزد استادانی از جمله مرحوم موحدی،مرحوم وفایی و مرحوم بهارستانی فرا گرفت؛اما اعتقاد داشت«خلاقیت در طرح ونقش حرف اول را می زند و تنها با یادگیری تئوری راه به جایی نخواهد برد» و همین موضوع باعث شد تا با استفاده از خلاقیت خود،با بهره گیری از طرحی از مرحوم دیلمقانی،نقش سرام سروری را ابداع کند.
شاید بتوانیم استاد سروری را یکی از قدیمی ترین طراحان و نقاشان فرش کرمان بنامیم که علی رغم سن بالا،هم چنان به کار نقاشی و طراحی قالی عشق می ورزد و در طول روز حداقل نیم ساعتی را در کارگاه کوچکی که دارد به این کار مشغول است.
با «عباس نژاد سروری» به گفت و گو نشستیم تا از حال و هوای نقاشی و طراحی قالی کرمان در گذشته و حال برایمان بگوید.

آقای سروری!نقش «سرام سروری» نقش بی بدیل و زیبایی است که به نام شما نام گذاری شده است؛در خصوص طراحی این نقش برایمان بگویید.

پس از پایان دوره خدمت سربازی،با آقای خواجه حسینی که یکی از فعالان فرش دست باف کرمان است کار خود را آغاز کردم و وی طرحی ازمرحوم دیلمقانی را به من داد تا براساس آن نقش قالی بزنم.من چون اعتقاد داشتم که طراح ونقاش باید از خلاقیت ذهنی خودش بهره بگیرد نه اینکه طرح ونقش دیگران را کپی کند؛کار طراحی این نقشه را آغاز کردم و نقش «سرام»تولید شد.
پس از تولید این نقش و استقبال خوب از آن،آقای خواجه حسینی تصمیم گرفت تا این نقش را به نام من نام گذاری کند و این چنین،نقش «سرام سروری» به بازار راه یافت و اکنون نیزعلاوه بر بافندگان فرش دستباف،از این نقش در کارخانه های تولید فرش ماشینی نیز استفاده می شود که البته من نقش را به این کارخانه ها ندادم.


وضعیت طراحی و نقاشی قالی در گذشته نسبت به الان چگونه بود؟


در گذشته،تعداد زیادی از این راه امرار معاش می کردند،به طور مثال،فقط در شرکت فرش که متاسفانه اکنون به خاطر بدهی در رهن بانک است،8 طراح کار می کردند که با هر طراحی هم حداقل 8 نفر در زمینه ی رنگ ونقطه فعالیت می کردند.یعنی در بخش طراحی و نقاشی قالی حدود 70 نفر مشغول به کار بودند.یا در کارگاهی که خود من داشتم،چندین شاگرد مشغول به کار بودند که همه آنها اکنون به حرفه های دیگری مشغول هستند.


چرا این وضعیت رکود پیدا کرد؟

در کشور ما آ نچنان که باید، برای هنرمند و کار هنری ارزش قایل نمی شوند. کار طراحی و نقاشی فرش و بافندگی در واقع یک کار هنری است؛ اما به میزان زحمتی که دارد، درآمد و نفع اقتصادی به بافنده وطراح نمی رسد و به همین دلیل رو زبه روز این حرفه و هنر رکود پیدا کرد.ورود دستگا ههای فتوکپی رنگی هم در رکود طراحی و نقاشی فرشدست باف تاثیر زیادی داشت و الان هرکس به نقش های نیاز داشته باشد به راحتی کپی می کند.
به هر حال، از من و امثال من که گذشت؛ اما کار هنری سودی ندارد وآیند ه ی انسان تامین نمی شود؛ بنابراین باید برای هنرمند (بافنده و طراح)ارزش قایل شد و به گونه ای برنامه ریزی کرد تا درآمد و نفع اقتصادی خوبی داشته باشند.
روزگاری که ما در شرکت فرش به کار طراحی و نقاشی قالی مشغول بودیم، هیأتی از آمریکا برای بازدید آمده بودند. از افرادی که مشغول به کارطراحی و نقاشی بودند سوال کردند که روزانه چند ساعت کار می کنید؟
گفتند: معمولا 8 تا 12 ساعت. آمریکایی ها گفتند: شما باید حداکثر روزانه 4 ساعت کار کنید؛ چرا که کار شما هم ارزشمند وهم طاقت فرساست؛ اما در طول این سا لها، چه پیش و چه پس از انقلاب، به بافنده و طراح
توجهی نشده است.
در گذشته، حق الزحمه ی نقاش و بافنده را از روی رجشمار قالی محاسبه می کردند و اینکه آیا این قالی و نقش آن کیفیت دارد یا خیر،ملاک نرخگذاری نبود.


چرا این گونه قیمت گذاری می شد؟

به این دلیل که هرکس پولدار بود وارد کار خرید و فروش قالی می شدو عموماً کارشناس قالی نبودند؛ اکنون هم که وضع بهتر شده و افرادی که در زمینه ی خرید و فروش قالی دست باف فعال هستند کارشناس هم هستند و حتی قالی هم افزایش قیمت خوبی داشته است؛ باز هم برای بافنده صرفه ی اقتصادی ندارد و به همین دلیل، اکثر افردای که هنوز به کار بافندگی مشغول هستند همان بافندگان قدیمی اند و جوانان به این رشته رونیاورده اند.
در بخش تولید و فروش هم جایگزین نداشته ایم؛ به طور مثال، درگذشته آقای ارجمند را به عنوان سلطان قالی کرمان می شناختند؛ اماوقتی وی فوت کرد فرزندانش کارش را ادامه ندادند؛ بنابراین همه ی این مسائل دست به دست هم داد و باعث شد تا قالی کرمان که روزگاری در دنیا شهرت بسیار داشت،دچار رکود شدیدی شود.


توصیه ی شما برای بازگرداندن فرش دست باف کرمان به روزگارقدیمش چیست؟

« فیض رو ح القدس ار باز مدد فرماید/دیگران هم بکنند آ نچه مسیحا می کرد »
اکنون اگرچه استادان گذشته نیستند، اما اگر به گونه ای برنامه ریزی شود که نفع اقتصادی داشته باشد، افراد دیگر نیز به این حرفه ورود می کنند.
در کشور حرف زیاد زده می شود؛ اما عمل در کار نیست. چند سال پیش استاندار وقت کرمان نوید داد مجموعه ی شرکت فرش در اختیار فعالان فرش دست باف کرمان قرار گیرد؛ اما بعدها متوجه شدیم این مجموعه در رهن بانک است و به خاطر بدهی ها به بانک تعلق گرفته است.
باید برای حفظ فرش دست باف کرمان، مجموعه ای مانند شرکت فرش به طور متمرکز ایجاد شود که همه ی ارکان اصلی تولید فرش دست باف را داشته باشد. طراح، رنگرز و بافنده، سه رکن اصلی تولید فرش هستند؛
بنابراین باید در مجموع های این سه رکن را در کنار هم جمع کنند تا فرش دست باف کرمان حداقل به عنوان یک حرفه و هنر که با پیشینه و تاریخ کرمان گره خورده است،حفظ شود.
نکته دیگر برای رونق فرش دست باف کرمان،افزایش کیفیت آن است. تولید قالی کرمان باید به سمت قطعات کوچک، ظریف و ریزبافبرود و دیگر نباید این نوع فرش زیر پا انداخته شود.
فرش دست بافِ ظریف و ریزباف که حاصل دسترنج نقاش و بافندهاست، باید به عنوان تابلو و آویز استفاده شود و اگر تولید قالی کرمان به این سمت برود، شاهد رونق دوباره ی آن خواهیم بود. البته در این راستا توجه به بافنده و طراح و نقاش بسیار مهم است و باید حق و حقوق نقاش و بافنده به طوری که درخور شأن آنهاست پرداخت شود.


آقای سروری! آیا هنوز هم به کار طراحی و نقاشی قالی مشغول هستید و در این زمینه، هنرجو پرورش می دهید؟

به خاطر مشکلات جسمی، مثل گذشته نمی توانم حرفه ی نقاشی را آنگونه که باید ادامه دهم؛ اما به خاطر علاقه ای که به این کار دارم معمولا روزانه نیم ساعتی به این حرفه می پردازم.
در گذشته که به طور حرفه ای کار می کردم، به هیچ وجه کار بی کیفیت ارائه نکردم و همواره سعی می کردم تولیدکنندگان از کارم راضی باشند؛«رنج خود و راحت یاران طلب »؛ اما چه فایده؟! اکنون دلم خوش است
نقش هایی را که کشیده ام جلویم بگذارم و به آ نها نگاه کنم!
در خصوص تربیت هنرجو هم اعتقاد دارم با توجه به اینکه در حال حاضر، کاری برای فعالان این حرفه وجود ندارد چه دلیلی دارد وقت افرادی را بگیرم و به آنها آموزش دهم تا پس از فراگرفتن آموز ش ها بیکار باشند! تدریس در دانشکد ه ی فرش را هم به همین دلیل نپذیرفتم.


به غیر از نقش «سرام سروری » چه نقش هایی دیگری کشیده اید؟

معمولا همه ی نقش هایی که در قالی کرمان استفاده می شد از جمله شا ه عباسی، درختی و دسته گلی را کشیده ام و برخی از آ نها نیز در کتاب طراحان فرش ایران آمده است.

حرف آخر...

باید تلاش شود تا این هنر و حرفه از بین نرود و زنده بماند و حتی اگر امکان داشته باشد دوباره رونق پیدا کند.
برای زنده نگه داشتن آن لازم است که یک مجموعه ی متمرکز با حضور استادان نقاشی، رنگرزی و بافندگی را ه اندازی شود؛ ضمن این که در آن مجموعه، به تعدادی از جوانان علاقه مند نیز آموزش داده شود تا این هنر و حرفه حفظ شود.
برای رونق فرش دست باف هم باید به سمت تولید فرش های ریزباف و ظریف رفت تا به عنوان تابلو و فرش آویز استفاده شود؛ چرا که فرش دست باف، کاری است که با دست هنرمندان خلق می شود و کارِ دست،باید زیبا و ظریف باشد.



منبع:خبرنامه قالی و صنایع دستی کرمان/شماره دوازدهم/اردیبهشت 1393

ادامه مطلب

طراح فرش کاشان استاد سید رضا خان صانعی

سید رضا خان صانعی

سید رضا خان صانعی

نام آورترين هنرمند نقش قالي در كاشان رضا صانعي(مير سيدرضاخان) در حدود 1265 در شهر كاشان متولد شد. از كودكي علاقه زيادي به صنعت فرش و نقش قالي داشت. كارهاي او كه امروز اكثراً در رديف كارهاي با ارزش موزه اي است داراي موضوعهايي براساس صورت پرتره و دورنما و به ندرت گل و بوته است. وي مردي فعال و هوشمند بود كه استفاده از كاغذ نقشه به صورت شطرنجي را در كاشان باب كرد. وي با كمال الملك، اگرنه ارتباط آكادميك، بلكه رابطه اي دوستانه داشت و آثارهنري خود را به نظر او مي رسانيد. وي مردي اديب ودانشمند، شاعر، خطاط، نقاش قالي و صورت بود و به مطالعه علاقه داشت. به چندين زبان از جمله فرانسه، تركي و حتي عبري صحبت مي كرد. اشعار زيبا و محكمي مي سرود كه در دست بسياري اهالي هنر دوست كاشان به يادگار مانده است.
آقا سيدرضاخان صانعي مردي قوي و ورزشكار بود و حدود100 سال عمركرد. كساني به يادمي آورندكه او تا اواخر عمر كار مي‌كرد و تمركز ذهني و حواس خود را به هيچ وجه از دست نداده بود. ويژگي سيدرضاصانعي كه نقشه هاي او به نقشه هاي خان معروفند، سرعت عمل و خلاقيت فوق العاده او بود، به صورتي كه روزي يك طرح تا غروب قلم مي زد. معروف است كه او در حين كار از پاكن استفاده نمي كرده است.
هنرمندان كاشان كمتر در انقياد كار فرمايان بوده و به نوعي در كار خود ‎آزادي عمل داشته اند.با اين وصف رضا صانعي طرحهاي بسياري براي كمپانيهاي فرش تهيه كرده است. از نقشه هاي معروف او نقش شيخ صفي و نقشه لچك ترج شاه عباسي است. سيدرضاصانعي مردي خليق و مهمان نواز و به قولي سفره دار بود.وي فرزندان بسيار داشت که به نام جواد که نقاش و طراح هنرمندی بود در سن27سالگی در گذشت واز دخترانش بانوي هنرمند، اكرم السادات به كار بافت هنرمندانه نقشهاي پدرش سيدرضاخان و همسرش ميرزانصرالله نقاش زاده مشغول است. سيدرضاصانعي در سال 1366 در سن تقريباً 101 سالگي درگذشت و خاطره اي بس ارزنده براي دوستداران هنر در كاشان به يادگار گذاشت.
بر سنگ مزار سید رضا خان صانعی این شعر که از سروده های خود اوست نقش بسته است:

گر یقین است که آخر زجهان باید رفت
فارغ از محنت ابناء زمان باید رفت
مرگ سهل است ولی می کشد این غم که مرا
تا لب گور به دوش دگران باید رفت
اختیاری نبود حیف که هنگام رحیل
ورنه زین دار فنا رقص کنان باید رفت
ما همه نقطه پرگار وجودیم چه غم
که از این دایره بی نام نشان باید رفت
صانعی را نبود بیم گذشتن زجهان
بیم آنست که با بار گران باید رفت



منبع:طراحان بزرگ فرش ایران،شیرین صور اسرافیل،نشر پیکان،صفحات173الی175

ادامه مطلب

طراح فرش جعفر پادکدست سرد رودی

جعفر پادکدست سرد رودی

جعفر پاکدست سرد رودی از زبان خودش

جعفر پاک دست

به سال1310 در شهرستانی کوچک به نام «سرد رود» از توابع تبریز به دنیا آمدم.شغل اصلی پدرم کشاورزی بود واعتقاد داشت که هر شخصی می تواند در حرفه خود هنرمند باشد،خود نیز چنین بود و دوست داشت فرزندانش نیز صاحب حرفه و صنعتی باشند.با این تفکر مرا به کارگاه بافندگی قالی،که در همسایگی ما بود،فرستاد تا در ساعات فراغت به فراگیری این فن بپردازم.زیاد طول نکشید که با پشتکار و علاقه در کار بافندگی تا حد استادی پیش رفتم.علاقه به این حرفه سبب شد که به تدریج به آموختن رنگرزی روی آوردم و این فن را با شیوه آن روز که رنگرزی گیاهی بود،فرا گرفتم.اما به این بسنده نکردم و در کار آموختن«طراحی قالی» پیش قدم شدم.آن زمان بود که احساس کردم،طرح های نقش شده بر قالی با من حرف می زنند وچیزهایی را به من می نمایانند. هرفرشی که می دیدم در طرح آن دقیق می شدم واین انگیزه باعث شد که به تدریج،کار طراحی را شروع کنم. در اوایل کار،رایگان طراحی می کردم،چون کارهایم به نظر خودم بسیار ابتدائی بود و مرا راضی نمی کرد،اگر چه همکارانم را کاملا جذب کرده بود. این کار گام به گام مایه پیشرفت من شد.تا روزی که در کار طراحی احساس استقلال کردم.آن گاه در بازار تبریز،کارگاهی به صورت آتلیه درست کردم و به عنوان طراح مشغول به کار شدم.در این کارگاه برای بافندگانی چون مرحوم حاج ابوالقاسم جوان،آقای حنیفه زاده،کارگاه فرش عالی در مرند و دیگر کارگاه ها طرح می دادم.در سال 1342 به عنوان کارمند رسمی،جذب «شرکت سهامی فرش ایران» شدم و به طراحی پرداختم.در این زمان با طرح های مختلف شهرستان ها که توسط طراحان محلی،طراحی شده بود،آشنا شدم.چرا که هر ناحیه قالیبافی ایران دارای اسلوب خاصی در طراحی،رنگرزی و ... است. در آن زمان،شرکت فرش ایران،سفارشهای زیادی از تجار مقیم خارج برای طرح های بدیع و چه بسا بی نظیر دوران صفویه و قبل از آن داشت که از روی اصل طرح بازسازی می شد.امروز آن طرح ها به شکل قالی های بسیار نفیس،زینت بخش موزه ها وکلکسیون های خارجی است.از جمله طرح هایی که من بازسازی آن ها را انجام دادم،طرح فرش غیاث الدین موسوم به «قالی شکارگاهی»،طرح ترنج با گل و جانور معروف به قالی میلان،و طرح فرش شیخ صفی بودند.ضمنا طرح های زیادی را به سفارش مسئولان اوقاف عربستان سعودی برای اماکن متبرکه آن کشور،برای سفارتخانه های ایران در خارج،تالار مجلس شورای ملی (در آن وقت)،و موزه آستان قدس رضوی طراحی کرده ام.همچنین به سفارش شهرستان های کشور طرحهای بسیاری تهیه کردم که از آن طرحها به میزان انبوه فرش بافته می شود.علاقه من به زنده نگه داشتن این هنر باعث شد که چندین دوره کلاس آموزش طراحی و بافت قالی در شرکت سهامی فرش ایران دایر و شاگردان با استعدادی در این زمینه تربیت نمایم که امروزه هر کدام به نوبه خود هنرمندی پر تلاش در جهت اعتلای هنر قالیبافی ایران است.



کتاب منبع:شیوه طراحی قالی/جعفر پاکدست/انتشارات یساولی

ادامه مطلب

بیوگرافی شادروان احمد یزدان پناه مشهور به دیلمقانی

بیوگرافی شادروان احمد یزدان پناه مشهور به دیلمقانی

احمد یزدانپناه معروف به دیلمقانی

شادروان احمد پزدان پناه فرزند حاج نظر علی کرمانی است و چون در جوانی شرکتی با حاج محمد حسن دیلمقانی که اهل تبریز وبه کرمان آمده بود وتجارت فرش داشت،نموده بود.روی این اصل با وصف آنکه شراکت خود را با محمد حسن به هم زد باز مردم احمد را به همان نام دیلمقانی خطاب و به همین اسم مشهور گشت.
مرحوم احمد دیلمقانی در جوانی ثروت و مال زیادی نداشت ولی توکلی بزرگ داشت و پس از آن که با محمد حسن دیلمقانی به هم زد و به تنهایی به تجارت مشغول گشت به اندک مدت سرمایه و پول زیادی به دست آورد.
مرحوم احمد دیلمقانی تجارت قالی کرمان را داشت وسیله او قالی های بسیار اعلی و ظریف بافته و آماده می گشت. او قالی موجود را عدل بندی به آمریکا و انگلیس وآلمان می فرستاد و چون قالی او بی عیب و قشنگ و خوش نقش بود مشتری های زیادی در خارجه مخصوصا در آمریکا پیدا نمود.
مرحوم دیلمقانی چون رونقی در کار خود دید وسفارشات زیادی به او می رسید کارخانه های خود را توسعه و زیاد نمود و غیر از شهر کرمان در زرند و راور و ماهان و دهات دیگر کارخانه هایی دایر و تقریبا می توانیم ادعا نماییم در آن عصر فرش کرمان را به انحصار خود در آورد وچون شهرت او همه جا پخش شد عده ای دیگر از مردم کرمان کار وکسب قبلی خود را رها نموده و قالی بافی را انتخاب واتفاقا آن اشخاص هم به اندک مدت ثروت هنگفتی از این راه بدست آوردند.
مرحوم احمد دیلمقانی چون رقیب و همکارهای زیادی پیدا نمود در صدد بر آمد تا دست به کشاورزی و احداث باغ های پسته بزند و چون شهرستان های زرند و راور جهت پسته کاری مرغوب بود روی این اصل آن محل را انتخاب و شروع به احداث باغات وسیع و پسته کاری نمود و کم کم دهات بایر را خرید و آباد نمود و از این طریق ثروت و درآمد خوبی به دست آورد و به اندک زمان جزو مالکین بزرگ شهر کرمان در آمد و در یک موقع آن قدر درآمد زیاد تحصیل نمود که هیچ کس در مقابل او نمی توانست عرض اندام نماید و مالکین عمده سابق پشت سر او قرار گرفتند و عده ای از روی حسادت به مخالفت با او برخاستند ولی جرات آن را که به ظاهر با او وارد دعوا شوند نداشتند به لحاظ آن که احمد دیلمقانی چون دستی باز و به پول و قالی و پسته اهمیتی نمی داد و همیشه به فقرا و بی بضاعت ها کمک می نمود طرفداران زیاد داشت.
مرحوم دیلمقانی صفت پلنگ داشت وهیچکس را بالای دست خود نمی توانست ببیند.روی این مرام بود که عده ای با او سخت دشمن شده و مخفیانه جلسه تشکیل داده ودر آن جلسه هم قسم شدند تا دیلمقانی را به هر طریق که ممکن شود از بین ببرند و پول های زیادی روی هم گذارده وبه چهار نفر از الواط واشرار دادند وآنها را وادار نمودند تا دربین راه زرند وکرمان جلو او را گرفته وبا گلوله تفنگ او را هلاک سازند.
مرحوم احمد دیلمقانی از همه جا بی خبر سوار به ماشین شخصی شده و به اتفاق دو نفر از بستگان خود به طرف کرمان حرکت می نماید دزدان که تحریک شده و قصد قتل او را داشتند در بین راه که جای مناسبی جهت این کار شوم بود انتخاب و کمین می نمایند و چون ماشین به آن محل می رسد اول تیر زده و طایرها را خالی می نمایند راننده می گوید این ها دزد هستند و باید به همین حال برویم تا از خطر بگذریم ولی شادروان چون به خود مغرور بوده به راننده می گوید بایست من به آن ها پول می دهم غیر از پول از من چه می خواهند راننده ماشین ر ا خاموش چهار نفر دزدان مسلح جلو آمده خطاب به احمد دیلمقانی می گویند بیا پائین،احمد به آن ها می گوید اگر پول می خواهید همراه دارم چه مبلغ لازم است بگیرید دنبال کار خود بروید.
یکی از آن ها می گوید ما آمده ایم تا تو را خلاص کنیم و اگر تمام ثروت خود را بدهی غیر ممکن است بگذاریم زنده بمانی چون قسم خورده ایم.
احمد دیلمقانی دو نفر از آن ها را می شناسد خطاب به آن دو نفر می گوید مگر شما نبودید که من به شما پول گندم و فلان فلان دادم الحال این سزای نیکی است یکی از آن دزدان که خیلی هتاک بی شرم بوده قنداق تفنگ را به فرق احمد زده و فحاشی نموده به رفقا می گوید چرا معطل هستید احمد می گوید حال که تقدیر این طریق پیش آمد و من باید بمیرم بگذارید یک سیگار بکشم یکی از آن ها سیگار او را آتش می زند در حال کشیدن سیگار بوده که تیر به قلب و مغز او خالی نموده و نقش زمین می گردد و دزدان چون مطمئن می شوند که احمد خلاص شد راننده و دو نفر دیگر را که قبلا شانه های آن ها را بسته بودند عقب تر برده داخل چاه کوچکی که عمق زیادی نداشته آن ها را می اندازند و متواری می شوند صبح که روشن می شود و کاروان هایی در آمد و رفت بودند چون این منظره وحشتناک را می بینند خبر به کرمان و زرند می دهند و چون از طرف پاسگاه می آیند و آن سه نفر که عقب تر در چاه بوده بیرون می آورند آن ها شرح قضیه را بیان کردند خلاصه جسد آن مرحوم را به کرمان حمل تمام دکانین بسته و مردم جمع شده با ناله و سینه زدن و عزاداری مفصلی نعش آن شادروان را به مسجد صاحب الزمان برده به خاک می سپارند.
احمد دیلمقانی چون فرزندی نداشت تمام ثروت و املاک او به برادر و خواهرانش رسید و چون قبلا خیال داشت مریض خانه مجهزی بسازد و حتی زمین آن را خریده و آماده نموده بود مرحوم محمد ارجمند به وارث گفت چون من خیال دارم مریض خانه بسازم شما خوب است که به جای مریض خانه پرورشگاهی بسازید وارث قبول نمودند و باغ مسکونی آن مرحوم را که در محل زریف واقع بود جهت نگاهداری و محل پرورشگاه تشخیص دادند و آن را به نام دیلمقانی نامگذاری نمودند و جهت هزینه و نگاهداری و تربیت اطفال چند ملک از املاک آن مرحوم را وقف نمودند.
قتل دیلمقانی در مرداد1322شمسی اتفاق افتاد و از طرف دولت قاتلین تعقیب وبه مجازات رسیدند و اشخاصی که محرک بودند آن ها نیز به مکافات الهی دچار و هر کدام سرنوشت شومی پیدا کردند.



منبع:تاریخ کرمان،محمود متدین(همت)،چاپ هفتم-1389،انتشارات گلی

ادامه مطلب

استاد عبدالكريم رفيعي

استاد عبدالكريم رفيعي

استاد عبداکریم رفیعی

عبدالكريم رفيعي در سال 1218 شمسي در اراك پا بعرصه وجود نهاد. پدرش مشهدي ابراهيم رفيعي در قاليبافي مهارت داشت و در منزلش كارگاهي از قالي داير كرده بود و قاليهايي كه توسط شاگردانش بافته مي شد به بازار عرضه مي نمود. عبدالكريم 5 ساله بود كه پدرش او را به مكتب قديم صمصاميه اراك فرستاد. و پس از چندي به توصيه دوستان و آشنايان وي را در اراك بفرا گرفتن فن نقشه كشي قالي زير نظر مرحوم ميرزا عبدالله شيخ گمارد.
وي توانست در ظرف مدت يكسال به شيوه هاي رنگ آميزي نقطه چيني و بطور كلي اصول نقشه كشي آشنا شود. علاقه وي به اينكار باندازه اي بود كه در اكثر شبها بيدار مي نشست و بتمرين و ممارست مي پرداخت. نتايج نيكويي كه از اينهمه كوشش ها و فعاليتها عايد وي گرديد كانوني بود كه توسط او با كمك مرحوم اسدالله دقيقي و محمد پاشائي دو تن ديگر از هنرمندان نقشه كش اراكي در اراك پديد آمده بود. سرانجام كار اين مجمع هنري مورد توجه كمپانيهاي وابسته به اروپائي و آمريكايي مقيم در اراك قرار گرفت.
عبدالکریم بعد از فوت پدرش زمانی که فقط 15 بهار از سنش می گذشت تکفل مخارج خواهر،برادر و مادرش را بعهده گرفت.رفیعی برای توسعه ی دامنه فعالیتهای مربوط به نقشه کشی با همکاری محمد پاشایی در بازار فعالیت آغاز کردند و با استخدام 14 شاگرد كليه سفارشات كمپانيها را تهيه مي كردند. پس از چندي عبدالكريم به همدان عزيمت نمود. و در آنجا با تشريك مساعي يكي از دوستان بنام حاج احمد صناعي فعاليت را آغاز كرد. اين فعاليت سه سال يعني تا سال 1302 شمسي بطول انجاميد و در اينمدت توانست نقشه هاي متعددي براي كمپانيهاي خارجي تهيه نمايد. اين مطلب لازم بتذكر است كه در همان سالها در همدان اكثر قالي بافان بشيوه «ارنك» كه يك شيوه ي غلط و فاقد طرح و نقشه صحيح و دقيق بوده قالي مي بافتند. سابقه كار رفيعي سبب شد كه كارخانه بزرگ حاج وكيل الرعاياي همداني كه داراي 80 دستگاه كادر فرش بافي بود تهيه نقشه هاي متعددي را باو سفارش كند. در سال 1309 فعاليت عبدالكريم از نظر نقشه كشي بنهايت اشتهار رسيد. او بسفارش شركت فرش هفته اي 50 نقشه ترسيم و براي شهرستهاي اطراف همدان مثل ملاير- تويسركان- بيجار- نهاوند ارسال مي داشت تا قالي بافان آن ديار طبق نقشه ي صحيح قالي ببافند.
در سال 1315 اكثر هنرمندان نقشه كش قالي همدان در يك نقطه متمركز شدند و شركت واحدي بوجود آوردند اين مجمع هنري چند سال دوام يافت تا اينكه در سال 1319 رفيعي براي توسعه كار هنري خود لازم ديد كه با خانواده خود همدان را ترك كند و به تهران عزيمت نمايد.
در تهران رفيعي به مجمع هنرمندان هنرهاي زيبا معرفي شد و آزمایشی که از وی بعمل آمد با موفقیت گذرانده و در هنرهای زیبا مشغول بكار گرديد.
در سال 1339 براي برگزاري نمايشگاه خراسان از طرف هنرهاي زيباي كشور به رفيعي دوباره مأموريت داده شد تا براي گردآوري نقشه هاي قالي خراسان بآن ديار عزيمت نمايد.حوزه مطالعات وي در اين سفر سه ماهه روي نقشه هاي زري و قالي در خزانه حضرت رضا(ع) و موزه آستان قدس رضوي بوده است.کنجکاوی وی در تجسس شبانه روزی فقط در زمینه فرشهایی که قدمت بافت آنها به 400 سال قبل از این می رسیده اکتفا نمی شده است،بلکه ادامه این بررسیها در زمینه فرشهایی که از دوره های بعد از زمان شاه طهماسب از تمام شهرستانهای ایران بمرور گردآوری و در آنجا محفوظ مانده بود گسترش یافت.سرانجام ثمره اين مطالعات بصورت نقشه ها و طرح هاي ارزنده متجاوز از 45 طرح نمودار شد كه در كارگاه هنرهاي زيبا (تزييني) محفوظ است. رفیعی در طی توقف کوتاه خود در خراسان ضمن فعالیتهای مربوط به نقشه برداری از نقوش قالی و زری،برای همکاری با هنرمندان و طراحان نمایشگاه خراسان در ایجاد ماکتهای لازم،مطالعاتی در حرم امام رضا «ع» پنجره فولادین دور مقبره-محل کفشداری-جای ساعت-نقارخانه-گلدسته ها-بدنه مقبره شیخ جام و غیره بعمل آورد که بسیار سودمند بوده است.
دومین ماموریت وی در سال1341بمنظور تهیه دستگاه گلیم بافی در منطقه بیجار گروس بوده است.
با اضافه شدن دستگاه گلیم بافی در کارگاه قالی هنرهای زیبا کشور گام موثری در احیای هنرهای دستی کشور ما برداشته شد که در خور اهمیت است.
سومین ماموریت وی در گرگان که جنبه ی آموزشی داشته از طرف موسسه عمران و آبادی وابسته بسازمان برنامه بوی پیشنهاد شده بود.گرچه اقامتش در گنبد قابوس بیش از یکهفته بطول نیانجامید،مع الوصف،در این مدت کوتاه توانست شیوه جدید رنگ رزی شیمیایی با کرم و طرز شناسائی رنگهای نباتی وشیوه صحیح بکاربردن آنها در قالی و اطلاعات تئوری و عملی مربوطه را به 25نفر از اهالی آن دیار که تحت تعلیم وی بودند آشنا سازد.این آشنایی و راهنمایی موجب شد که در آن مدت کوتاه اقامت در آنجا بتواند برای بافندگان ترکمن و گرگان نقشه های خوبی تهیه نماید.
خدمات هنري و با ارزش اين هنرمند از دوره ي اشتغال بكار در هنرهاي زيباي كشور بيشمار بوده است. بعنوان نمونه، طرحهاي جالبي كه وي از ولايت و شهرستانهاي ايران تهيه كرده است به شرح زير است:
1-طرح خانم 2-طرح بيرجند 3-طرح اراك 4-طرح تركمن 5-طرح زابل 6-طرح زاهدان 7-طرح شيراز 8-طرح اردبيل 9-طرح كردستان سه رنگي 10-طرح شاخ گوزن و آهو.
تمام اين طرحها كه بصورت قالي نمايانده شده بود با ساير قاليچه ها در سال 1340 در نمايشگاه بزرگ قالي در كاخ وزارت دارائي به معرض تماشا نهاده شده است.
از طرحهاي جالب هنرمند در سالهاي اخير كه بصورت قالي يا نقشه قالي به خارج از كشور ارسال گرديده عبارتند از:
1-طرح قالي كاشان در سال 1336 نمونه اي از كارهاي جالب رفيعي محسوب مي گردد اين طرح كه با اندازه 64×84 سانتي متر ترسيم شده بود در سال 1339 از طرف هنرهاي زيبايي كشوربه سفارت کبرای ايران در لندن ارسال گرديده است.
2-براي سالن غرفه ايران در يونسكو (پاريس) طبق پيشنهاد وزارت فرهنگ تنظيم طرحي در قالي به رفيعي واگذار شده بود كه فرش مزبور بعد از اتمام بافت بلافاصله به يونسكو در پاريس ارسال گرديده است. در وسط فرش علامت مخصوص سازمان يونسكو نقش شده و طرح زمينه آن اسليمي ختائي است كه به گلهاي شاه عباسي مزين شده است. لچك آن گلدار و حاشيه نيز اسليمي است اندازه ي اصلي فرش 6×6 متر مربع مي باشد.
3-از طرف وزارت پست و تلگراف، طرحي در قالي به رفيعي واگذار شد. اين قالي براي سالن دايره ارتباطات بين المللي ژنو در نظر گرفته شده بود و استاد رفيعي تا به حال آثار ذيقيمتي از خود برجا نهاده است كه برخي از آنها در موزه هاي تهران در معرض ديدار مشتاقان فرش ايران قرار گرفته است.


منبع:فرشنامه ایران،دکتر حسن آذرپاد،فضل الله حشمتی رضوی،تهران1383،صفحه442

ادامه مطلب

استاد علی اشرف کاشانی

استاد علی اشرف کاشانی

استاد علی اشرف کاشانی


علي اشرف كاشاني به سال 1280 شمسي در شهر كاشان تولد يافت. و بعد از اتمام تحصيلات ابتدايي به نقوش تذهيب دلبستگي پيدا كرد، و كم كم توجه به بافت قالي معطوف شد. وي براي پي بردن بيشتر به رموز كامل اين فن، در مدتي كمتر از 4 سال بين سنين 14تا18 سالگي توانست اين هنر را فرا گيرد، و مدتي زير نظر استاد ناصر مصطفوي به تمرين عملي پرداخت و اصول رنگ آميزي و نقطه چيني را آموخت، و براي آگاهي بيشتر در راهي كه گام برداشته بود، مدت يكسال ديگر تحت تعليم استاد ميرزا محمودخان مصوري، اصول طراحي را ياد گرفت و پس از آن به تهران آمد و در اداره شرق كه مسئول اكثر كارگاه هاي قالي بافي بود، آغاز به كار كرد و در طول شش ماه با همكاري ميرزا مهدي جواهري كه در اين كار سابقه داشت، شعبه اي در امور نقشه كشي قالي در شهر قم ترتيب داد. چندي بعد بنابه دعوت لسان السپهر فرماندار وقت قزوين براي تهيه نقشه قالي و بهبود وضع قالي بافي آنجا به قزوين رفت و كارگاههاي متعددي در قزوين داير كرد.
علي اشرف كاشاني از تجربيات استاد درودي بهره فراوان گرفت. از آثار وي ترسيم 18 طرح براي نقشه قالي كاخها و تذهيب اوراق احكام است كه اكثراً در موزه هنرهاي ملي نگهداري مي شود.



منبع:فرشنامه ایران،دکتر حسن آذرپاد،فضل الله حشمتی رضوی،تهران1383،صفحه442

ادامه مطلب

معرفی گیاه و رنگزای زعفران

زعفران
معرفی گیاه و رنگزای زعفران


گیاه زعفران

زعفران از گیاه تیره ی زنبقیان و نام علمی آن CROCUS SATIVUS است . گیاهی است پیاز دار که در قائنات و بیرجند کشت می شود .
گل زعفران به رنگ ارغوانی مختلط است و در آشپزی به واسطه عطر و طعم و رنگ آن به کار می رود . در گذشته از زعفران برای رنگرزی الیاف ابریشمی استفاده می کرده اند ولی امروزه به لحاظ گرانی فوق العاده آن مصرف چندانی در رنگرزی ندارد . زعفران با دندانه زاج سفید به رنگ نارنجی و با دندانه قلع به رنگ زرد در می آید .

منبع:کتاب افسانه جاویدان فرش ایران،محمد جواد نصیری،انتشارات فرهنگسرای میر دشتی،چاپ اول تهران،1389،صفحه 47

ادامه مطلب

کمپانیO.C.Mاز تاسیس تا انقراض

کمپانیO.C.Mاز تاسیس تا انقراض



کمپانی تولید کنندگان قالی شرق به دنبال توسعه و گسترش شرکت«بیکرز» توسط سیسیل ادواردز تاسیس شد.پس از در گذشت چالز ادواردز در سال1895 م.سیسیل ادواردز به جهت علاقه و لزوم پیگیری فعالیت شرکت«بیکرز»،زمینه ی ادامه ی فعالیت این شرکت را به نحوی مهیا کرد که پس از ورود وی به ایران در سال 1290ش.در اندک زمانی دامنه ی فعالیت آن شرکت را با تاسیس سه شعبه اصلی در شهرهای کرمان،اراک و همدان،به حداکثر ممکن افزایش داد و شرکت«بیکرز»با تغییر نام به «کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق»،رسما به فعالیت در ایران ادامه داد.
تاریخ تاسیس این شرکت در ایران،بدون تردید بین سال های1293 تا1303 ش.است.بدیهی است تهیه ی مقدمات تشکیل این شرکت در ایران،با توجه به گستردگی آن حداقل بین یک تا دوسال وقت نیاز داشته،لذا تشکیل آن،حداقل دو یا سه سال پس از ورود سیسیل ادواردز به ایران بوده است.
بافت تاریخ1347 در کنار عبارت«کمپانی قالی شرق»بر روی یکی از زیلوهای بر جای مانده از آن شرکت نیز بیانگر آن است که تاریخ تاسیس آن به سال های قبل از1307 ش. باز می گردد.
توسعه کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق به سرعت ادامه یافت و موجب شد فعالیت این شرکت در شش شهر مهم دنیا دنبال شود،شهرهای لندن،،پاریس،نیویورک،بوینس آیرس،تورنتو و شعبه مرکزی آن در شهر ازمیر ترکیه،به عنوان مراکز عرضه ی فرش های این شرکت انتخاب شدند(البته احتمال این که این شعب قبلا به عنوان شعب شرکت بیکرز فعالیت داشته اند نیز دور از ذهن نیست).
سیسیل ادواردز پس از ورود به ایران و سکونت در همدان،تا سال1302ش.به مدت سیزده سال به طور پیوسته در آن جا اقامت داشت و به مطالعه ی اغلب مناطق قالی بافی ایران پرداخت.وی در برخی از صفحات کتاب خود،تاریخ اولین بازدیدش ااز مناطق قالی بافی ایران را سال های1911 و1912 ذکر کرده است.
ادواردز در دومین سال اقامت در ایران،اولین کارگاه قالی بافی همدان را که در واقع اولین کارگاه قالی بافی شرکت او در همدان بود،با هشت دستگاه دار قالی در محله ی بنه بازار راه اندازی کرد.این کارگاه تا اواخر سال1327ش.هم چنان پا برجا بود.در هنگام انتقال اموال کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق به شرکت سهامی فرش ایران،این کارگاه که به عنوان«شعبه ی شماره ی 2»در همدان معروف بود،از این امر مستثنی شد و در اختیار سیسیل ادواردز باقی ماند.مالکیت این کارگاه در ابتدا استیجاری بود اما در29 اسفندماه 1310 ش.به تملک کمپانی قالی شرق در آمد،تا این که پس از دستور رضاه شاه در 14 بهمن ماه1314،مبنی بر انتقال کلیه اموال آن به یک شرکت دولتی،ژان تیمویاناکی،مدیر وقت شعبه کرمان بنا به دستور مدیران کمپانی قالی شرق،مقدمات انتقال املاک آن را به نام همان کمپانی فراهم کرد و مطابق سند مالکیت شماره ی 258 اداره ی ثبت و اسناد و املاک کرمان مورخ 27 اسفند 1314(43روز پس از تاسیس شرکت سهامی فرش ایران)،ژان تیمونایاکی به نمایندگی از شرکت متبوع خود،کلیه املاک شرکت را به قیمت 20200ریال(2020تومان) خریداری کرد.
ژان تیمویاناکی ابتدا به عنوان معاونت کمپانی در کرمان فعالیت داشت.اولین مدیر کمپانی قالی شرق در کرمان،جونی دیس بود که قریب به دو سال مدیریت شعبه را بر عهده داشت.پس از اینکه وی ایران را ترک کرد،ژان تیمویاناکی به عنوان تنها نماینده ی کمپانی قالی شرق در کرمان و شعب جوپار و ماهان انتخاب شد.وی نزدیک به سی سال در این سمت باقی ماند.در واقع علی رغم تصویب اولین اساسنامه ی شرکت سهامی فرش ایران مبنی بر عدم به کار گیری افراد خارجی در شرکت سهامی فرش،طبق تصبره جداگانه ای،ادامه ی فعالیت ژان تیمویاناکی به عنوان مدیر شعبه ی کرمان بلامانع اعلام شد و این امر در صفحه ی پنج روزنامه ی «وزارت عدلیه»،مورخ سوم مردادماه1315 با این عنوان به چاپ رسید:
«نظر به تصمیم هیئت مدیره شرکت سهامی فرش ایران و رعایت ماده ی4 اساسنامه شرکت از تاریخ اول تیرماه1315،شعبه شرکت به تصدی آقای تیمویاناکی در کرمان دایر و اسناد و نوشتجات و تعهدات صادره از شعبه شرکت بایستی به امضاء مشارالیه باشد.»
هانری هیلد براند،اولین مدیر عامل شرکت سهامی فرش ایران پس از انحلال کمپانی قالی شرق،دارای تابعیت انگلستان و به طور غیر مستقیم،حافظ منافع کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق بود.وی در خصوص انعقاد قرارداد بین شرکت سهامی فرش ایران و کمپانی قالی شرق،فعالیت زیادی داشت و به همین منظور،مسافرت هایی نیز به لندن و نیویورک انجام داد.این قرارداد در دوازدهمین جلسه ی هیئت مدیره ی شرکت فرش در تاریخ9/2/1315ش.به تصویب رسید و بر همین اساس،تا سال های 1330ش.به طور مرتب از طریق بندرعباس و بمبئی،تعداد زیادی فرش از سوی شعبات کرمان،همدان و اراک،برای کمپانی قالی شرق در لندن فرستاده می شد.
رابرت سیموئز نیز که به عنوان مدیریت شعبه ی همدان بعد از انحلال کمپانی قالی شرق هم چنان عهده دار مدیریت آن بود،به طور مستقیم جهت حمایت از منافع آن کمپانی اقدامات مهمی را به انجام رساند و سرانجام در سال1327 به نمایندگی از کمپانی قالی شرق،کلیه اموال و املاک آن را به شرکت سهامی فرش ایران واگذار کرد.
در خصوص انتقال حساب ها و امور مالی کمپانی قالی شرق به شرکت ایرانی،برایان هوفنر به نمایندگی از کمپانی قالی شرق در مردادماه 1315ش.به ایران مسافرت کرد و کلیه ی حساب های مالی در همدان و کرمان طبق قرادادی که توسط هانری هیلدبراند تهیه و تنظیم شده بود،به شرکت سهامی فرش ایران واگذار شد.
سیسیل ادواردز طی اقامت خود در ایران،بازدیدهایی نیز از شعبه ی کرمان داشت.وی پس از مراجعت به انگلستان در سال1303ش./1924م.هیچ گاه در کتاب خود از بازگشت مجدد به ایران تا سال1948 سخنی به میان نیاورده تا آن که سرانجام طبق گفته خود،در سال1947 کار تجارت فرش را کنار گذاشت و در آوریل1948 برای نگارش اثر خود به ایران بازگشت و در همدان اقامت گزید.کلیه اموال و املاک کمپانی قالی شرق تا سال1327 به صورت استیجاری در اختیار شرکت سهامی فرش ایران بود تا آن که در همین سال،مطابق سند انتقال شماره ی483 ثبت شده در دفترخانه اسناد رسمی شماره 115 تهران،توسط رابرت سیموئز به نمایندگی از کمپانی قالی شرق در همدان و کرمان به مبلغ 364500تومان به شرکت سهامی فرش ایران فروخته شد.مفاد این سند شامل کلیه اموال شرکت قالی شرق نبود و دو مورد از املاک شرکت قالی شرق در انحصار آن باقی ماند که عبارت بود از یک خانه مسکونی به همراه باغ و گاراژ اتومبیل واقع در محله ی درود آباد کوچه قچاق بیک و هم چنین یک عمارت محل کارخانه قالی بافی شعبه 2 کمپانی واقع در محله بنه بازار.دلیل این امر نیز واضح بود،سیسیل ادواردز طبق مندرجات کتاب خود،از آوریل1948 یا به عبارتی بهار سال1327ش.(شش ماه قبل از فروش املاک شرکت)به اتفاق همسرش و هم چنین برایان هوفنر،به ایران بازگشته بود و تدارک کامل اقامت یک ساله ی خود را جهت مطالعه و نوشتن کتاب قالی ایران از قبل دیده بود.وی پس از بازگشت به ایران در سال1327ش.مجددا در همدان اقامت گزید،لذا هنگام انتقال کلیه اموال شرکت قالی شرق به شرکت سهامی فرش ایران،وی در همدان اقامت داشت و بدیهی بود که محل سکونت وی،در زمان انتقال از سند مذکور مستثنی شود.
کارخانه قالی بافی نیز که از مندرجات مستثنی شد،همان کارگاهی بود که سیسیل ادواردز هنگامی که اولین بار در سال1912م.به همدان رفت،آن را تاسیس کرد.طبق گفته های ادواردز در کتاب قالی ایران،این کارگاه در سال1948 هنوز هم با دوازده دستگاه دار قالی،بعد از 36 سال به عنوان بزرگ ترین کارگاه قالی بافی در شهر همدان اشتغال داشت.ادواردز پس از اتمام کتاب خود که حدود یک سال ادامه یافت،ایران را ترک کرد و پرونده کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق،بعد از قریب چهل سال فعالیت در ایران بسته شد.اگرچه کمپانی تولید کنندگان قالی شرق به عنوان اولین و بزرگ ترین شرکت خارجی حاضر در عرصه تولید و صادرات فرش ایران،نقش مهمی را،حتی در بخش قابل ملاحظه ای ازتاریخ معاصر فرش ایران داشته است،اما هیچ گاه نمی توان از تاثیر و حضور شرکت هایی نظیر شرکت ایتالیایی«برادران نیر کو کاستلی» ویا شرکت قدرتمند زیگلر به سادگی گذشت.




کتاب منبع:شناخت فرش/تورج ژوله/انتشارات یساولی/1392-تهران/صفحات59 الی61

ادامه مطلب