قالی بافی و فرش دستباف آذربایجان شرقی

استان آذربایجان شرقی
تبریز در زمینه قالی بافی در شهر تبریز، باید چند نکته مهم را به خاطر سپرد. اول این که تبریز و بازرگانان این شهر، در نیمه دوم قرن نوزدهم، کوشش چشمگیری برای رونق صادرات فرش داشته اند که در تاریخ فرش ایران، فراموش نشدنی است. دوم این که در تبریز و کلیه شهرهای آذربایجان، واحدی به نام «قابال» رایج و مساوی با ۱۴۰۰۰ گره در ۷ سانتیمتر است که به جای رج شمار به کار می برند. (در تبریز یک ذرع را بین ۱۰۸ تا ۱۱۴ سانتیمتر حساب می کنند) سوم این که در تبریز، هرگونه نقشه با هر نگاره ای بافته می شود مثلا ترنج کرمانی با لچک مشهدی و حاشیه کرمانی را می توان در یک نقشه یافت.
ضمنا در آذربایجان که اینک به سه استان تقسیم شده است و تبریز تقریبا در میانه این منطقه وسیع قرار گرفته است، عشایر شاهسون و افشار علاوه بر بافت قالی و قالیچه، بهترین دست بافته های خود را از قبیل ورنی، سوماک و جل های عشایری در این حوزه می بافند. گره قالی بافی در تبریز، گره متقارن (ترکی) و بافت آن دو پوده و پرزش کوتاه و نازک است. تبریز از کانون های بسیار مهم قالی بافی ایران به شمار می رود. نقشه رایج در این شهر، انواع طرح های شاه عباسی، ماهی درهم، درختی، گلدانی، اسلیمی، لچک و ترنج، افشان شکارگاه، شیخ صفی، قوبا، گل فرنگ و گوبلن است. بسیاری از طرح های دیگر هم به کار می رود که به نام استادان طراح موسوم شده است از جمله طرح استاد به نام و دیگران. تبریزی ها، تخصص ویژه ای در روش کهنه کردن فرش ها از طريق شستن فرش با خاکستر چوب دارند که باعث افزایش فروش و صادرات فرش ناحیه شده است.
مرند بافته های این شهر سفت و استخوانی است. طرح حسن بخاری در این شهر معروف است.
هریس این شهر در شمال شرقی تبریز، با بافت، طرح و نقش هریس شهرت جهانی دارد که ویژه هریس و چند محل دیگر از جمله گراوان، مهربان، سراب، قراچه و بخشایش است. بافت قالی های هریس درشت، کلفت و پرگوشت است و نقشه های آن با نگاره های هندسی لچک و ترنج و حاشیه سماوری و نقشه هایی به اسامی قاچ خاتون یا داش خاتون، ترنجی کف ساده، حاج عظیمی، ترنج لوزی، صمدخانی و تاجری تزئین یافته است.
قراچه، بخشایش و گراوان در هر سه محل، به شیوه حوزه هریس بافندگی می کنند. استحکام بافته های گراوان بیش از بافت های دو محل دیگر است. قراچه و بخشایش هر دو در بافت قالیچه و کناره، معروفیت دارند. در این حوزه، معمولا قالیچه ها را با طرح ترنجی می بافند و با رنگ روناسی در متن، و آبی سیر در حاشیه تزئین می کنند. پیش تر، بخشایش در نوعی بافت به نام سرانداز شهره بود. سراندازها با طرح هراتی و رنگ های قرمز مایل به نخودی به بازار عرضه می شد. در حال حاضر در بخشایش، طرح های شکسته بیشتر بافته می شود.
سراب قالیبافی در این شهر، به شیوه روستایی باف است. بافت کناره های این شهر بسیار محکم و فشرده و معمولا با نقشی به شکل ترنج های لوزی شکل است.
اهر این شهر هم به شیوه هریس فرش می بافد. بافت فرش در این شهر سفت و محکم است و از نقش های هندسی بهره می گیرد. قالی بافی روستای شربیان در این منطقه معروف است.



کتاب منبع: فرش ایران، فضل الله حشمتی رضوی، ناشر: تهران-دفتر پژوهشهای فرهنگی- سال 1380- صفحات 40 و 41 و 42

ادامه مطلب

فرش دستباف یا قالی بافی سیستان و بلوچستان

استان سیستان و بلوچستان
زابل و زاهدان قالیبافی در این دو شهر اغلب به صورت قالیچه است. قالیچه های بلوچی سیستان مثل قالیچه های بلوچی خراسان و ترکمن هاست و از طرح سه قابی و سه برگی استفاده می شود. بافت این قالیچه ها با گره فارسی است. اخیرا، در این دو شهر برخی طرح های مناطق دیگر هم بافته می شود.


کتاب منبع: فرش ایران، فضل الله حشمتی رضوی، ناشر: تهران-دفتر پژوهشهای فرهنگی- سال 1380- صفحه 35

ادامه مطلب

قالی بافی یا فرش دستباف استان های خراسان

استان خراسان
مشهد فرش مشهد مقاوم و پرگوشت و دارای پرزهای بلند است. طرح های فرش در این شهر، بیشتر افشان و لچک ترنج و حاشیه پر نقش و نگار است. متن قالی مشهد بیشتر به رنگ لاکی سیر است و ترنج و لچک آن به رنگ لاجوردی. واحد بافت قالی در مشهد و سایر شهرهای خراسان «مقاط» است (مقاط بر وزن نقاط یا مقات بر وزن نبات، هر دو تلفظ و هر دو رسم الخط در خراسان رایج است) مقاط برابر با ۱۲۰۰۰ گره است و هر چه سطح کمتری را دربر گیرد مرغوبیت فرش بیشتر می شود. در این شهر، آستان قدس رضوی علاوه بر تأسیس شرکتی در زمینه تولید فرش، موزه ای هم برای فرش های نفیس و تاریخی خود بر پا کرده است. در مشهد، گره غیر متقارن (فارسی) و گره متقارن (ترکی) معمول است.
بیرجند از نظر بافت، به فرش مشهد شباهت دارد. نقشه های رایج در بیرجند، غالبا ریزه ماهی، بته جقه و لچک و ترنج است.
قاین از کانون های قدیم قالیبافی ایران است. در این ناحیه، طرح هراتی استفاده می شود. طرح های دیگر این شهر ریزه ماهی، بته جقه ای و ربعی سعدی است.
درخش و مود دو روستا با معروفیت خاص جهانی، درخش در بیرجند و مود در قاینات است. معمولا درخش با طرح های ریزه ماهی و مود با طرح های بته جقه ای است. از این دو بخش، فرش های ظریف و موزه ای موجود است.
کاشمر نقش رایج در قالیبافی این شهر زیر خاکی است. قبلا، بافت فرش در کاشمر نامرغوب بود ولی حالا بهتر شده است.
محولات نقشه قالی های محولات غالبا، بندی است با نام های حسن قاضی و ورامین و به رنگ های لاکی.
تربت حیدریه و تربت جام اینجا محل استقرار بخشی از عشایر تیموری و بلوچ است که قالیچه های تیموری و بلوچی می بافند. این قالیچه ها با گره غیر متقارن (فارسی) است.
طبس و فردوس شهرت این دو ناحیه به بافت قالیچه عربی است که با گره فارسی بافته می شود.
گناباد تولیدات قالی بافی این محل معمولا قالیچه است.
درگز، بجنورد، شیروان و قوچان دستبافت های گونه گونی به ویژه بافت قالیچه کردی، در این چهار شهر تولید می شود که از نظر نوع پشم، نقشه و رنگ آمیزی شهرت دارند. در قسمت هایی از این چهار شهر قالیچه ترکمنی هم بافته می شود.
نیشابور و سبزوار در این دو شهر، طرح هایی با افشان سراسری یا لچک و ترنج کف ساده بیشتر بافته می شود. بافت بزرگ ترین قالی جهان که در محلی در نزدیکی نیشابور و برای مسجدی در عمان تولید می شود در همین اواخر به پایان رسیده و به کشور عمان برده شد.


کتاب منبع: فرش ایران، فضل الله حشمتی رضوی، ناشر: تهران-دفتر پژوهشهای فرهنگی- سال 1380- صفحات 34 و 35

ادامه مطلب

قالی یا فرش بافی استان فارس

استان فارس
قالی بافی این منطقه را باید به روستایی نشین، قشقایی نشین و خمسه نشین و ایلات دیگر تقسیم کرد. قالیچه های روستایی این منطقه یک پوده است با گره فارسی و نقشه شکسته. قشقایی نشین از لار تا گچساران و بهبهان، از تیره های کشکولی، شش بلوکی، هیبت لو، عرب چرپانلو، کوهی، دوقزلو به بافت قالیچه می پردازند که از این میان، طایفه کشکولی در بافت ممتاز ترین قالیچه قشقایی شهرت دارد. در بافت گلیم و گبه طایفه دره شوری مشهورتر است. تولیدات قشقایی نشین ها اکثرا، قالیچه هایی است با دارهای افقی و گره های بیشتر ترکی و بافت دو پوده و طرح شکسته و بسیار متنوع. خمسه نشین مرکب از پنج ایل و طایفه: صابری، شیبانی، آینه لو، بهارلو و نفر است. تولیدات آنها قاليچه هایی است یک پوده با گره فارسی و رنگ تیره و بافتی تقریبا سست. در بین تولیدات ایلات خمسه قالی های بول وردی و قالیچه های شیرازی معروفیت دارند. در فارس، علاوه بر ایلات و عشایر، شهرهای شیراز، آباده، فسا، داراب و نیریز هم به کار فرش بافی می پردازند. گبه بافی فارس شهرت جهانی دارد.

کتاب منبع: فرش ایران، فضل الله حشمتی رضوی، ناشر: تهران-دفتر پژوهشهای فرهنگی- سال 1380- صفحات 45 و 46

ادامه مطلب