طرح و نقش قالی راور

طرح های فرش راور



طرح و نقش فرش راور

به علت رواج صنعت قالیبافی در منطقه راور از گذشته دور تا زمان حال، نام بردن از تمام طرح های به کار رفته در فرش راور کاری وسخت وناممکن است .
تاکنون طرح ها ونقش های زیبا وگوناگونی در بافت قالی راور مورد استفاده قرار گرفته اند که نمونه های متداول آن عبارتند از:جنگلی ،شاه عباسی،درختی حیواندار،درختی سبزیکار،لچک ترنج،شاه عباسی،محرابی، گلدانی،شکارگاه،سرام،درختی،شمایلی،خوشه ای و...که در این جا به معرفی چند طرح رایج در راور می پردازیم.

1-طرح شاه عباسی

این طرح در حوزه قالیبافی راور در گذشته ای نه چندان دور به خاطر رواج بیشتر قالی بافی رایج بوده و امروز به ندرت دیده می شود.عده ای از بافندگان راوری به دلایل خاص که شاید خو گرفتن با نگاره های اصیل طرح های کرمانی است،این طرح را نمی پسندند.
عقیده بر این است این طرح از زمان صفویه به وسیله رضا عباسی در فرش رایج شده است واصلاح شده گل نیلوفر آبی است.
"اساس این طرح را گل وبوته های خاصی که به نام گل های شاه عباسی معروفند،تشکیل می دهد.این گل ها همراه با اسلیمی وختائی ها وسایر موتیف های معمول در نقش قالی ساختار اصلی را در حاشیه ومتن به وجود می آورند.شاه عباسی لچک وترنج،شاه عباسی تصرفی،شاه عباسی افشان،شاه عباسی طره ای از گروه های فرعی این طرح هستند."(نصیری،1389؛71)
در فرش اتاق انتظار واقع در کاخ موزه سبز از فرش های برجسته بافت راور از این طرح استفاده شده است.


2-نقش سرام

اين نقش احتمالا بنام طراح اوليه آن نامگذاري شده است و خاص منطقه راور می توان برشمرد وبا نام سه کبک نیز خوانده می شود.این طرح داراي نقش شلوغي همراه با گلهاي ريز و پر گل ، متن را پوشانده و به صورت 90 جفت و 100 جفت در هر فوت بافته مي‌شود.از اين نقش مي‌توان نقش سرام بهارستاني را نام برد. که آقاي بهارستاني تغييراتي در طرح داده است. به همين علت آن را نقش سرام بهارستاني مي‌نامند .
بهترين نوع سرام بنام سرام سلسله دار است كه دور ترنج بيضي و دو سر ترنج آن را گلهاي اسليمي پيوسته پوشانده است . طرح حاشيه شكسته و از گلهاي ريز و درشت در قالب سرو و بته‌جقه طرح ريزي شده است و در متن هم داراي لچك ترنج بسيار زيبا مي‌باشد . كل متن با نقوش ختايي و دسته‌هاي گل ترسيم شده است و داراي مستطيل به شكل شكسته با سر ترنجهاي متناسب مي‌باشد . انواع ديگر طرح سرام به سرام گلداني ، سرام ترنج خورشيدي ، سرام افشان سرام باز و...معروفند .
امروزه به دلیل صادراتی بودن این طرح اکثر تولیدکنندگان به بافت آن مشغول هستند.


3-طرح درختی

اکثر کارشناسان معتقد اند که منشا اصلی این طرح در راور کرمان است. از آنجایی که این منطقه کویری می باشد، مردم این سرزمین همیشه در رویای مرتع سرسبز، آب و باغ های روح بخش بوده و آنان سعی داشتند آنچه را که در ذهنشان آرزو بوده را در تاروپود فرش زنده کنند.این طرح ها مملو از برگ ها، گل ها، حیوانات، درختان سبز سرو و آبگیرهایی که طراوت جنگل های سایه دار و انبوه را در ذهن بیننده تداعی می کند.
"در این گونه طرح ها اشکال درختان وشاخ وبرگ ها وبوته ها عنصر اصلی را تشکیل می دهند.گاه در میان شاه وبرگ های درختان به پرندگانی و در پای آنها به حیوانات وحشی در حالت چرا واستراحت برمی خوریم که در این صورت طرح نام درختی حیوان دار می یابد واگر در پی وحوش طراحی شده شکارچیانی سواره بر اسب ویا پیاده در حال صید دیده شوند طرح نام درختی شکارگاه به خود می گیرد."(همان؛75) و در فرش راور می توان نمونه تمام موارد ذکر شده را دید.


4-درختی سبزیکار

این نقش خاص منطقه راور بوده وجزئی از طرح های درختی به شمار می رود.که توانسته تاثیر زیادی بر طرح های فرش کرمان بگذارد."در صورتی که در میانه ی فرش به برکه ای آب که قاعدتا با رنگ فیروزه ای مشخص است،برخورد نماییم طرح را درختی سبزی کار ویا آب نما می گوییم.گاه در حالت اخیر از شکل درخت در طرح نشانه ای نیست بلکه شاخه ها وساقه های پرگل درختان هستند که عناصر غالب واصلی طرح را تشکیل می دهند.طرح درختی سبزی کاراز طرح های معروفی است که در حدود نودسال قبل از ناحیه ی راور کرمان راهی به درون مجموعه ی طرح های زیبای فرش یافت."(همان)نمونه های این طرح در موزه فرش ایران موجود است ودر کتاب شاهکارهای فرش ایران انتشارات شرکت فرش نیز به آن اشاره شده است.



5-لچک وترنج

این طرح از مرسوم ترین طرح فرش ها در ایران به شمار می رود و طبق نقش جانبی به زیر مجموعه های بی شماری تقسیم می شود.
به طور معمول در منطقه راور ترنج وسط بیضی وگاه متمایل به لوزی است که با وسیله شاخ وبرگ های تو در تو پوشانده می شود.
گفته می شود این طرح ابتدا برای تزئین جلد کتاب ها استفاده می شده و از قرن دهم هجری استفاده از آن مرسوم شد.ولی اطلاعات امروزی ثابت می کند این طرح ساده شده و یا بهتر بگوییم دگرگون شده ی فردوس های کهن است.
یکی از بهترین نمونه های این طرح با نگاره های خطی مربوط به منطقه راور در گنجینه موزه فرش نگه داری می شود.

6-نقش بته وجقه

این نقش در راور با نام «بته ای» و در کرمان گاه با نام بته خرقه ای معروف است."نقش مایه« بته وجقه» در طول دوران قاجار عمومیت خاصی داشت.این نقش نه تنها در فرش بلکه در طراحی شال ولباس مردان وزنان،به ویژه درباریان،صاحب منصبان،اعیان واشراف،خودنمایی می کرد...نقش مایه بته جقه که آن را گلابی،بادام،مشت بسته وآتش زرتشت تشبیه کرده اند یکی از نگاره های کهن فارسی است که تحول یافته درخت سرو است.مقدس بودن درخت سرو در ایران باستان باعث شده است این نگاره پس از اسلام و به خصوص در عصر صفوی در لباس شاهزادگان خودنمایی کند.به همین دلیل از این نگاره برای فرش وزیر انداز کمتر استفاده کردند تا هتک نشود و لگد مال نگردد،ولی در زمان قاجاریان این نظر عوض شد[احتمالا به دلیل نفوذ شرکت هابی خارجی فرش در ایران] ونگاره بته جقه علاوه بر اینکه زینت بخش لباس،کلاه تاج گردید در نقش فرش هم ظاهر شد و به شدت گسترش یافت.(حشمتی رضوی،1389؛263)
شکل بته جقه در فرش به گونه های مختلف به چشم می خورد گاهی چنان بزرگ که چندتایی ازآن برای پوشش سطح فرش کفایت می کند ولی در بیشتر موارد به اندازه کوچک و ردیف های موازی در متن فرش ویا دنبال یکدیگر در حاشیه ی قالی دیده می شوند.


7-طرح گلدانی

"در طرح"گلدانی"غالبا شکل گلدان در اندازه های مختلف به چشم می خورد.گاه به یگ گلدان پر از گل تمام فرش را می پوشاند.گاه چند گلدان کوچک به صورت متقارن در اطراف متن یا به دنبال هم،سرتاسر متن را فرا می گیرند.گروه های فرعی همین طرح عبارتند از«قنایی گلدانی»،«دوطرف گلدانی»،«محرابی گلدانی»،«سراسری گلدانی»،«ظل السلطان(گل وبلبل)گلدانی»،«حاج خانمی گلدانی»،«تکراری گلدانی لچک وترنج»و«گلدانی یکطرفه»(ناصری،1388،40)




8-طرح تصویری وشمایل


بی شک بهترین حوزه نقش های تصویری در کرمان مربوط به راور می شود واین طرح ها اکثرا در زمان قاجار بافته شده اند وتصاویر شاهان وبزرگان عالم ،مضامین مذهبی وعرفانی و عیانی را نشان می دهند. و به گفته برخی منابع این طرح ها سفارشی بوده اند که از جمله معروف ترین آنها می توان به قالیچه مشهور سلاطین و فرش شیخ صنعان و دختر ترسا موجود در مجموعه غرهنگی وتاریخی نیاوران وقالیچه های تصویری حضرت محمد(ص)وقالی حضرت عیسی(ع) و...اشاره کرد.

9-نقش گوبلن

به دلیل تقاضا و وابستگی صنعت فرش راور وکرمان به بازار امریکا،پس از پایان جنگ جهانی دوم طرحی غیر ایرانی وارد فرش راور وکرمان شد زیرا"بازار امریکا نگاره گل به شیوه گلهای بافته های فرانسه می خواست.نتیجه اش به اقتباس طراحان کرمان از نگاره گلهای بافت«اوبوسون»و«ساوونری»انجامید که این نگاره ها ه نام گوبلن وگل فرنگ در ایران معروف شد."(حشمتی رضوی،1389؛69).
در طرحهاي گوبلن ، استفاده از گلهاي ريز و چند پر كه در بين بافندگان به گل فرنگ وگل چغندری موسوم است ، و برخورداري ترنجها و لچكها از نقش اين گلها ،‌ طرحي را بوجود مي‌آورد ، كه بي‌شباهت به گوبلن فرانسوي نمي باشد و حاشيه‌ها ، نقوش و عوامل تشكيل دهنده در متن اصلي را كمابيش در خود منعكس مي‌سازد .
حاشيه اصلي اين طرح از خطوط صاف و مستقيم تداول پيروي نمي‌كند، بلكه گلها و بوته‌هاي گل فرنگ و گلدانهاي تجريدي در سراسر لبه خارجي قرار مي‌گيرندو با پيشروي در متن جلوه خاصي در نظر بيننده ايجاد مي‌نمايند.
اين طرح اغلب داراي خوشه‌هاي گل سرخ درشت و داراي متن كف ساده مي‌باشد. در متن ترتج گاهي با لچك گوشه و گاهي بدون گوشه مي‌باشند و در وسط ترنج گاهي به صورت يكسره طراحي شده و حالت 4/1 را ندارد.


10-طرح های پشتی و روصندلی

بی شک بهترین نمونه ی این طرح های پشتی و روصندلی که در ابعاد کمتر از یک متر تهیه می شود مربوط به منطقه راور بوده است. در این نمونه ها از طرح هایی چون سه کبک وسرام استفاده می شود.
این طرح ها جهت تولید پشتی ورو مبلی استفاده می شوند وبه طور معمول در هر تخته فرش حدود9 الی دوازده عدد بافته می شود.

منابع:
حشمتی رضوی،فضل الله،تاریخ فرش ایران سیر تحول وتطور فرش بافی،تهران،سمت،چاپ دوم،1389
ناصری،عباسعلی،طرح های فرش ایران،مقاله،ماهنامه رشد آموزش هنر،شماره18تابستان1388،صفحه39تا44
نصیری،محمد جواد،افسانه جاویدان فرش ایران،تهران،فرهنگسرای میردشتی،چاپ اول،1389


منبع:هزار و یک سند،هنر ایرانی،فرش ایرانی

نویسنده:سعید یزدیزاده راوری

بازگشت


بازدید کننده گرامی ، شما به عضویت سایت در نیامده اید.
پیشنهاد می کنیم در سایت ثبت نام کنید و یا وارد سایت شوید.

نظر دهید :

نام شما :*
ایمیل شما :
نظر شما :
  • bowtiesmilelaughingblushsmileyrelaxedsmirk
    heart_eyeskissing_heartkissing_closed_eyesflushedrelievedsatisfiedgrin
    winkstuck_out_tongue_winking_eyestuck_out_tongue_closed_eyesgrinningkissingstuck_out_tonguesleeping
    worriedfrowninganguishedopen_mouthgrimacingconfusedhushed
    expressionlessunamusedsweat_smilesweatdisappointed_relievedwearypensive
    disappointedconfoundedfearfulcold_sweatperseverecrysob
    joyastonishedscreamtired_faceangryragetriumph
    sleepyyummasksunglassesdizzy_faceimpsmiling_imp
    neutral_faceno_mouthinnocent
کد را وارد کنید : *
عکس خوانده نمی شود