معرفی گیاه و رنگزای زعفران

زعفران
معرفی گیاه و رنگزای زعفران


گیاه زعفران

زعفران از گیاه تیره ی زنبقیان و نام علمی آن CROCUS SATIVUS است . گیاهی است پیاز دار که در قائنات و بیرجند کشت می شود .
گل زعفران به رنگ ارغوانی مختلط است و در آشپزی به واسطه عطر و طعم و رنگ آن به کار می رود . در گذشته از زعفران برای رنگرزی الیاف ابریشمی استفاده می کرده اند ولی امروزه به لحاظ گرانی فوق العاده آن مصرف چندانی در رنگرزی ندارد . زعفران با دندانه زاج سفید به رنگ نارنجی و با دندانه قلع به رنگ زرد در می آید .

منبع:کتاب افسانه جاویدان فرش ایران،محمد جواد نصیری،انتشارات فرهنگسرای میر دشتی،چاپ اول تهران،1389،صفحه 47

ادامه مطلب

کمپانیO.C.Mاز تاسیس تا انقراض

کمپانیO.C.Mاز تاسیس تا انقراض



کمپانی تولید کنندگان قالی شرق به دنبال توسعه و گسترش شرکت«بیکرز» توسط سیسیل ادواردز تاسیس شد.پس از در گذشت چالز ادواردز در سال1895 م.سیسیل ادواردز به جهت علاقه و لزوم پیگیری فعالیت شرکت«بیکرز»،زمینه ی ادامه ی فعالیت این شرکت را به نحوی مهیا کرد که پس از ورود وی به ایران در سال 1290ش.در اندک زمانی دامنه ی فعالیت آن شرکت را با تاسیس سه شعبه اصلی در شهرهای کرمان،اراک و همدان،به حداکثر ممکن افزایش داد و شرکت«بیکرز»با تغییر نام به «کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق»،رسما به فعالیت در ایران ادامه داد.
تاریخ تاسیس این شرکت در ایران،بدون تردید بین سال های1293 تا1303 ش.است.بدیهی است تهیه ی مقدمات تشکیل این شرکت در ایران،با توجه به گستردگی آن حداقل بین یک تا دوسال وقت نیاز داشته،لذا تشکیل آن،حداقل دو یا سه سال پس از ورود سیسیل ادواردز به ایران بوده است.
بافت تاریخ1347 در کنار عبارت«کمپانی قالی شرق»بر روی یکی از زیلوهای بر جای مانده از آن شرکت نیز بیانگر آن است که تاریخ تاسیس آن به سال های قبل از1307 ش. باز می گردد.
توسعه کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق به سرعت ادامه یافت و موجب شد فعالیت این شرکت در شش شهر مهم دنیا دنبال شود،شهرهای لندن،،پاریس،نیویورک،بوینس آیرس،تورنتو و شعبه مرکزی آن در شهر ازمیر ترکیه،به عنوان مراکز عرضه ی فرش های این شرکت انتخاب شدند(البته احتمال این که این شعب قبلا به عنوان شعب شرکت بیکرز فعالیت داشته اند نیز دور از ذهن نیست).
سیسیل ادواردز پس از ورود به ایران و سکونت در همدان،تا سال1302ش.به مدت سیزده سال به طور پیوسته در آن جا اقامت داشت و به مطالعه ی اغلب مناطق قالی بافی ایران پرداخت.وی در برخی از صفحات کتاب خود،تاریخ اولین بازدیدش ااز مناطق قالی بافی ایران را سال های1911 و1912 ذکر کرده است.
ادواردز در دومین سال اقامت در ایران،اولین کارگاه قالی بافی همدان را که در واقع اولین کارگاه قالی بافی شرکت او در همدان بود،با هشت دستگاه دار قالی در محله ی بنه بازار راه اندازی کرد.این کارگاه تا اواخر سال1327ش.هم چنان پا برجا بود.در هنگام انتقال اموال کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق به شرکت سهامی فرش ایران،این کارگاه که به عنوان«شعبه ی شماره ی 2»در همدان معروف بود،از این امر مستثنی شد و در اختیار سیسیل ادواردز باقی ماند.مالکیت این کارگاه در ابتدا استیجاری بود اما در29 اسفندماه 1310 ش.به تملک کمپانی قالی شرق در آمد،تا این که پس از دستور رضاه شاه در 14 بهمن ماه1314،مبنی بر انتقال کلیه اموال آن به یک شرکت دولتی،ژان تیمویاناکی،مدیر وقت شعبه کرمان بنا به دستور مدیران کمپانی قالی شرق،مقدمات انتقال املاک آن را به نام همان کمپانی فراهم کرد و مطابق سند مالکیت شماره ی 258 اداره ی ثبت و اسناد و املاک کرمان مورخ 27 اسفند 1314(43روز پس از تاسیس شرکت سهامی فرش ایران)،ژان تیمونایاکی به نمایندگی از شرکت متبوع خود،کلیه املاک شرکت را به قیمت 20200ریال(2020تومان) خریداری کرد.
ژان تیمویاناکی ابتدا به عنوان معاونت کمپانی در کرمان فعالیت داشت.اولین مدیر کمپانی قالی شرق در کرمان،جونی دیس بود که قریب به دو سال مدیریت شعبه را بر عهده داشت.پس از اینکه وی ایران را ترک کرد،ژان تیمویاناکی به عنوان تنها نماینده ی کمپانی قالی شرق در کرمان و شعب جوپار و ماهان انتخاب شد.وی نزدیک به سی سال در این سمت باقی ماند.در واقع علی رغم تصویب اولین اساسنامه ی شرکت سهامی فرش ایران مبنی بر عدم به کار گیری افراد خارجی در شرکت سهامی فرش،طبق تصبره جداگانه ای،ادامه ی فعالیت ژان تیمویاناکی به عنوان مدیر شعبه ی کرمان بلامانع اعلام شد و این امر در صفحه ی پنج روزنامه ی «وزارت عدلیه»،مورخ سوم مردادماه1315 با این عنوان به چاپ رسید:
«نظر به تصمیم هیئت مدیره شرکت سهامی فرش ایران و رعایت ماده ی4 اساسنامه شرکت از تاریخ اول تیرماه1315،شعبه شرکت به تصدی آقای تیمویاناکی در کرمان دایر و اسناد و نوشتجات و تعهدات صادره از شعبه شرکت بایستی به امضاء مشارالیه باشد.»
هانری هیلد براند،اولین مدیر عامل شرکت سهامی فرش ایران پس از انحلال کمپانی قالی شرق،دارای تابعیت انگلستان و به طور غیر مستقیم،حافظ منافع کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق بود.وی در خصوص انعقاد قرارداد بین شرکت سهامی فرش ایران و کمپانی قالی شرق،فعالیت زیادی داشت و به همین منظور،مسافرت هایی نیز به لندن و نیویورک انجام داد.این قرارداد در دوازدهمین جلسه ی هیئت مدیره ی شرکت فرش در تاریخ9/2/1315ش.به تصویب رسید و بر همین اساس،تا سال های 1330ش.به طور مرتب از طریق بندرعباس و بمبئی،تعداد زیادی فرش از سوی شعبات کرمان،همدان و اراک،برای کمپانی قالی شرق در لندن فرستاده می شد.
رابرت سیموئز نیز که به عنوان مدیریت شعبه ی همدان بعد از انحلال کمپانی قالی شرق هم چنان عهده دار مدیریت آن بود،به طور مستقیم جهت حمایت از منافع آن کمپانی اقدامات مهمی را به انجام رساند و سرانجام در سال1327 به نمایندگی از کمپانی قالی شرق،کلیه اموال و املاک آن را به شرکت سهامی فرش ایران واگذار کرد.
در خصوص انتقال حساب ها و امور مالی کمپانی قالی شرق به شرکت ایرانی،برایان هوفنر به نمایندگی از کمپانی قالی شرق در مردادماه 1315ش.به ایران مسافرت کرد و کلیه ی حساب های مالی در همدان و کرمان طبق قرادادی که توسط هانری هیلدبراند تهیه و تنظیم شده بود،به شرکت سهامی فرش ایران واگذار شد.
سیسیل ادواردز طی اقامت خود در ایران،بازدیدهایی نیز از شعبه ی کرمان داشت.وی پس از مراجعت به انگلستان در سال1303ش./1924م.هیچ گاه در کتاب خود از بازگشت مجدد به ایران تا سال1948 سخنی به میان نیاورده تا آن که سرانجام طبق گفته خود،در سال1947 کار تجارت فرش را کنار گذاشت و در آوریل1948 برای نگارش اثر خود به ایران بازگشت و در همدان اقامت گزید.کلیه اموال و املاک کمپانی قالی شرق تا سال1327 به صورت استیجاری در اختیار شرکت سهامی فرش ایران بود تا آن که در همین سال،مطابق سند انتقال شماره ی483 ثبت شده در دفترخانه اسناد رسمی شماره 115 تهران،توسط رابرت سیموئز به نمایندگی از کمپانی قالی شرق در همدان و کرمان به مبلغ 364500تومان به شرکت سهامی فرش ایران فروخته شد.مفاد این سند شامل کلیه اموال شرکت قالی شرق نبود و دو مورد از املاک شرکت قالی شرق در انحصار آن باقی ماند که عبارت بود از یک خانه مسکونی به همراه باغ و گاراژ اتومبیل واقع در محله ی درود آباد کوچه قچاق بیک و هم چنین یک عمارت محل کارخانه قالی بافی شعبه 2 کمپانی واقع در محله بنه بازار.دلیل این امر نیز واضح بود،سیسیل ادواردز طبق مندرجات کتاب خود،از آوریل1948 یا به عبارتی بهار سال1327ش.(شش ماه قبل از فروش املاک شرکت)به اتفاق همسرش و هم چنین برایان هوفنر،به ایران بازگشته بود و تدارک کامل اقامت یک ساله ی خود را جهت مطالعه و نوشتن کتاب قالی ایران از قبل دیده بود.وی پس از بازگشت به ایران در سال1327ش.مجددا در همدان اقامت گزید،لذا هنگام انتقال کلیه اموال شرکت قالی شرق به شرکت سهامی فرش ایران،وی در همدان اقامت داشت و بدیهی بود که محل سکونت وی،در زمان انتقال از سند مذکور مستثنی شود.
کارخانه قالی بافی نیز که از مندرجات مستثنی شد،همان کارگاهی بود که سیسیل ادواردز هنگامی که اولین بار در سال1912م.به همدان رفت،آن را تاسیس کرد.طبق گفته های ادواردز در کتاب قالی ایران،این کارگاه در سال1948 هنوز هم با دوازده دستگاه دار قالی،بعد از 36 سال به عنوان بزرگ ترین کارگاه قالی بافی در شهر همدان اشتغال داشت.ادواردز پس از اتمام کتاب خود که حدود یک سال ادامه یافت،ایران را ترک کرد و پرونده کمپانی تولیدکنندگان قالی شرق،بعد از قریب چهل سال فعالیت در ایران بسته شد.اگرچه کمپانی تولید کنندگان قالی شرق به عنوان اولین و بزرگ ترین شرکت خارجی حاضر در عرصه تولید و صادرات فرش ایران،نقش مهمی را،حتی در بخش قابل ملاحظه ای ازتاریخ معاصر فرش ایران داشته است،اما هیچ گاه نمی توان از تاثیر و حضور شرکت هایی نظیر شرکت ایتالیایی«برادران نیر کو کاستلی» ویا شرکت قدرتمند زیگلر به سادگی گذشت.




کتاب منبع:شناخت فرش/تورج ژوله/انتشارات یساولی/1392-تهران/صفحات59 الی61

ادامه مطلب

قالی موج دریا یا پرتغالی

قالی موج دریا یا پرتغالی


قالی موج دریا

فرش ترنج دار معروف به «موج دریا» از مجموعه فرش های موزه ی هنرهای دستی وین (اتریش).
این قالی جالب و غیر متعارف از نظر نقشه به اندازه های 11/3×77/6 متر با تار و پود پشمی و پانصد هزار گره در متر مربع به احتمال زیاد توسط هنرمندان کرمانی بافته شده است.
قالی معروف موج دریا که در موزه« وین » نگهداری می شود از نظر طرح و نقش به کلی متمایز از سایر قالی های ایرانی است به گونه ای که در قسمت های بالا و پایین ترنج بسیار بزرگ آن تصاویر کشتی و دریانوردی بافته شده است . این فرش و سایر فرش های مشابه آن که تا کنون هشت تخته از آنها شناخته شده است بنابر سفارش بازرگانان پرتغالی،که در این دوره در بندرهای جنوب ایران به خصوص در بندر عباس در رفت و آمد بوده اند بافته شده و شاید به همین دلیل است که پاره ای از محققین فرش آنها را در گروه فرش های پرتغالی طبقه بندی کرده اند. تاریخ بافت این فرش در سال 1079 هجری شمسی بوده است .


So called "Portuguese carpet" possibly southern Persia 17th Century (677x311 cm)."Osterreichisches Museum fur Angewandte Kunst Vienna".
منبع: افسانه جاویدان فرش ایران،محمد جواد نصیری،فرهنگسرای میر دشتی،تهران،1389،صفحه 21

ادامه مطلب