به گزارش روابط عمومی مرکزملی فرش ایران؛ در این نشست علمی- تخصصی مهدی کشاورز افشار(رییس انجمن علمی فرش ایران) بیژن اربابی (عضو هیئت علمی دانشگاه هنر) و آرش حیدریان (تولید کننده و صادرکننده فرش دستباف) درباره " گفتمان باغ ایرانی در فرش دستباف" بحث و تبادل نظر کردند.
در ابتدای این نشست بیژن اربابی به تشریح گفتمان باغ ایرانی و تاثیر آن بر فرش دوره صفوی و قاجار پرداخت.



عضو هیئت علمی دانشگاه هنر با بیان اینکه علیرغم حضور فرش دستباف از دوره باستانی در سرزمین ایران تا دوره صفوی اسناد وشواهد اندکی باقی مانده است افزود: بر این اساس منابع و آثار دوره صفوی را می توان سرآغازی واقعی و عینی و قابل دسترس در این زمینه برشمرد.
وی افزود: از جمله طرح هایی که درفرش های دوره صفوی ظاهر شد، طرح باغی است و این طرح که موضوع اصلی آن باغ ایرانی است در عینی ترین شکل خود، نمایی از باغ ایرانی را با نهرها ودرختان و گیاهان... را نشان می دهد.
اربابی با اشاره به اینکه به نظر می­­رسد باغ در مقام و جایگاه یک مفهوم فکری و نه صرفا شکلی در فرش ایران تجلی یافته است و منشا و پدید آورنده چنین مفهومی را می باید در حوزه تفکر و اندیشه ایرانیان دانست گفت: باغ در سایر رشته های هنری، فرهنگی صفوی نیز نقشی تعیین کننده و مسلط را ارایه می کند که با توجه به مفاهیم بر گرفته از نظریه گفتمان می توان آن را گفتمان باغ معرفی کرد.
وی تصریح کرد: گفتمان را می توان فضایی از تفکر و اندیشه در یک دوره تاریخی مشخص خواند که در یک جامعه اندیشه ها در فضای گفتمانی آن و نسبت به آن شکل می گیرند. گفتمان باغ در واقع از مهمترین مولفه های بر سازنده فضای فکری جامعه ایران بوده است که در یک رابطه بینا متنی با سایر هنرها قرار گرفته است.
به اعتقاد وی قالی های باغی صفوی دارای این ویژگی ها هستند:

- در قالی های باغی صفوی، عمدتا طرح بر اساس یک نهر مرکزی و تلاقی با دیگر نهرها شکلی چلیپایی را به وجود آورده اند که همانند طرح های معماری چهارباغی هستند.

- همانند معماری باغ های صفوی در قالی های باغی نیز عمدتا از طرح باغ دو محوری استفاده شده است.

- نقوش نهرهای آب، آبگیر ها و حوضچه ها، درختان، شکوفه ها، گیاهان و گل ها، پرندگان، ماهی ها و نقوش اسلیمی و ختایی در تزیین متن قالی ها باغی مورد استفاده بوده اند.

- طرح قالی های باغی دارای فضائی نسبتا واقع گرا هستند که در انتقال مفهوم مستقیم باغ در قالی های صفوی به روشنی قابل دریافت هستند.

- طرح باغی قالی های صفوی عمدتا به صورت چلیپایی و در ساختاری کلا منتظم و همانند معماری راست گوشه باغ های صفوی ترسیم گردیده اند. در حالی که مورد استثنائی قالی موزه آستان قدس، طرح باغی را در تلفیق با طرح محرابی و صرفا با نقوش واقع گرایانه ای ازدرختان، پرندگان، ماهی و گل ها و گیاهان در فضائی نسبتا متفاوت تر اما هم چنان در ساختار چلیپایی طرح های باغی صفوی به بازنمائی باغ پرداخته است.

وی در ادامه قالی های باغی دوره قاجاریه را دارای این ویژگی ها دانست:

- در قالی های باغی قاجاری عمدتا از شکل چلیپایی متداول در دوره صفوی تبعیت شده است.

- هم چنین قالی باغی دو محوری به تبعیت از دوره صفوی که عمدتا دارای شباهت بسیار در ساختار و نقوش هستند نیز وجود دارد. قابل توجه است که هردو مورد یاد شده در هر دو دوره دارای نقوشی واقع گرایانه تر نسبت به قالی های چلیپایی هستند.

- نقوش درختان و گیاهان، پرندگان، ماهی و نقوش ختائی عمدتا در طرح های باغی چلیپائی قاجاری مورد استفاده بوده است.

- به نظرمی رسد که نقوش اسلیمی در قالی های باغی قاجاری مورد کاربرد قرار نگرفته اند.

- در قالی های باغی اواخر قاجاری استفاده از نقوش محراب، گلدان در متن قالی ها متداول گردیده که به نظر می رسد که دارای شباهت هائی نزدیک با نقوش و ساختار طرح خشتی هستند. هم چنین کاربرد کتیبه هایی خطی در فضاهائی که نهر باغ هستند، تفاوت های خاصی را با طرح باغ صفوی به وجود آورده اند.

در ادامه این نشست مهدی کشاورز افشار در تشریح باغ ایرانی در فرش ایرانی گفت: باغ ایرانی به عنوان یک پدیده طبیعی وجود دارد ولی موضوع مهمتر این است که این باغ در ذهن ما انسان ها چه معنایی دارد، در حقیقت وجه معناشناختی باغ چیست.
رییس انجمن علمی فرش ایران گفت: فرش باغی حاصل باز آفرینی باغ معمارانه طبیعی یا شهرسازانه نیست بلکه حاصل گفتمانی معرفت شناختی است به نام باغ است.
ایشان افزود: ما گفتمانی به نام باغ داریم که فرش، معماری، نقاشی، نگارگری وسایر حوزه های هنر در درون این چارچوب گفتمانی معنا پیدا می کنند.
استادیار دانشگاه تربیت مدرس گفت: گفتمان یک چارچوب نظم دهنده است به معرفت ما از جهان به طوری که امور را برای ما معنا و معتبر می کنند.
وی ادامه داد: گفتمان ها ثابت نیستند بلکه به صورت تاریخی و اجتماعی تغییر می کنند، به طوری که گفتمانها در طول تاریخ متعدد بوده و جایگزین یکدیگرمی شوند.
در این نشست علمی– تخصصی آرش حیدریان به موضوع معماری در قالی های باغ ایرانی پرداخت.
این تولیدکننده و صادرکننده فرش دستباف افزود: باغ پاسارگاد اولین نمونه یک باغ ایرانی است که به دستور کوروش کبیر ساخته شده است که حصاربندی منظم و وجود نظم منطقی در معماری این باغ نشان از مهندسی در ساخت این باغ بوده است.
وی عناصر باغ ایرانی را کوشک، گیاهان، پرندگان وحیوانات عنوان کرد.
حیدریان با اشاره نقش گرافیک در فرش های باغی، نگاهی هم به ورود فرم های گرافیکی از عناصر باغ به قالی های باغی داشت.
وی همچنین با تاکید بر اینکه قالی های باغی، نقشی از خاطره و امید را تداعی می کنند افزود: به اندرون آوردن باغی همیشه سرسبز در تمام فصول سال تداعی خاطره و امید به فصلی تازه و سالی دیگر را نوید می دهد.
شایان ذکر است در این نشست حضار با بیان دیدگاهها و نظرات خود برخی دیدگاه های مطرح شده از سوی اعضای پنل را به چالش کشیدند.
گفتنی است پنجمین نشست علمی – تخصصی با موضوع «طرح ونقشه فرش دستباف؛ چالش سلیقه یابی و بازارگرایی» روز دوشنبه 16 اسفندماه 1395 ساعت 15 تا 17 در موزه فرش ایران برگزار می شود.