قالی بافی بیرجند پیش و پس از جنگ جهانی دوم به ترتیب به دوره ای از شکوفایی و تنزل رسید.در دوره شکوفایی گرچه در طرح آن تنوعی دیده نمی شد ولی بافت آن با مهارت انجام می گرفت و رنگهای آن خوب بود و از نظر زیبایی و ظرافت جزو بهترین قالیهای معروف به «مشهدی»به شمار می آمد و در بازارهای اروپا،خریداران فراوان داشت(و روستائیان بیرجند با توجه به شهرت جهانی قالی بیرجند با آن ترنج پر کار و زیبایش،قالیهایی می بافتند که با قالی بیرجند رقابت می کرد وبه نام بیرجند به فروش می رسید)؛ولی آغاز جنگ بازارهای اروپا را بر روی قالی بیرجند بست و در پایان جنگ نیز قالی بیرجند نتوانست آن سابقه درخشان را که حتی از قالی مشهد نیز پیشی گرفته بود به دست آورد و به دوره ای از تنزل رسید.
نقشه بیرجندی،نقشه ای است پرکار که با رنگهای گوناگون بافته می شود.برای همه علاقه مندان به قالی بیرجند نقشه های رایج این منطقه یعنی ریزه ماهی،بته جقه و لچک ترنج بیرجندی نقشه هایی آشنا و دلپذیر است. ریزه ماهی بیرجند از نشانه های «به اضافه» و «ضربدر»تشکیل می شود.در مورد بیرجند(از کانونهای معروف قالی بافی خراسان)نیز نقشه ای بافته می شود که به لچک ترنج مود معروف است. در بیرجند گونه ای قالی به نام «زرشک» نیز تولید می شود.علت نام گذاری زرشک این است که در ترکیب رنگ به دست آمده از قرمز،به جای بهره گیری از جوهر لیمو،زرشک به کار می برند.کرم و سرمه ای از جمله رنگهایی است که در قالی بیرجند،به ویژه در زمینه آن فراوان دیده می شود.
روستای درخش با طرحهای ریزه ماهی از کانونهای مهم قالی بافی این منطقه است.