غیر از دار، که قالی بر روی آن بافته می شود، قالیباف باید افزارهای ساده دیگری که برای کار او ضروری است در اختیار داشته باشد. این لوازم عبارت است از کارد برای بریدن نخ پس از بستن گره، افزار دیگری مثل شانه (یا دفتین) برای کشیدن روی پود، یک جفت مقراض برای چیدن و مرتب کردن انتهای نخ ها هنگامی که یک ردیف گره بسته می شود. این افزارها برای قالیبافی ضروری است. طرح و اندازه این لوازم مختلف است، و در بعضی نواحی غیر از افزار مذکور از افزار دیگری نیز استفاده می شود. در شهر تبریز کارد مخصوصی به کار برده می شود که با کاردهای دیگر اختلاف مهمی دارد. این کارد ترکیبی است از یک تیغه تیز و قلابی شبیه قلاب دکمه انداز که در انتهای تیغه تعبیه شده است. از قلاب برای گره زدن ( به جای گره زدن به وسیله دست) و از تیغه برای بریدن نخ پس از بستن گره استفاده می کنند، می گویند که قالیباف با ابن قلاب گره ها را زودتر می بندد تا با دست. پس از مشاهده کار یک قالیباف تبریزی این گفته را کاملا قبول کردم (تصویر ۱۲)



در ایران دو نوع کاملا مختلف شانه به کار می رود (الف) نوع قدیمی که اکثرا توسط عشایر و مردم روستانشین به کار می رود، بدنه سنگین چوبی و دسته برآمده ای دارد و دندانه های آن از آهن است؛ این شانه را لابه لای تارها می کشند تا پود
خوب در آن بنشیند. نوع (ب) که توسط قالیبافان شهرنشین به کار می رود جدیدتر و قدری پیچیده تر است. این شانه

(صفحه 29)

سطح قسمت بافته شده قالی خشن است زیرا معمولا بعد از تمام شدن قالی پشم های اضافی را قیچی می کنند.
تعدادی تکه های باریک و نازک آهن به عرض4/3 اینچ و طول 9 اینچ تشکیل شده است که یک نیمه آن را از طول به هم متصل کرده و (از آن به عنوان دسته استفاده می کنند) و نیمه دیگر را آزاد گذاشته اند که برای شانه زن به کار می رود (تصویر ۱۳).



قالیبافان کرمان برای شانه زدن بود از دو نوع افزار استفاده می کنند: ابتداء نوع «الف» یا «ب» را به کار می برند و سپس شانه دیگری که به شوشكه لبه کندی می ماند در دست می گیرند و آن را از کنار و با طول آن روی پودها می زنند تا خوب روی بقیه قالی بافته شده بنشیند.
در بیجار از شانه نوع «الف» استفاده می کنند و سپس به وسیله نوع دیگر شانه که شبیه چنگال سنگینی است با زحمت و دقت زیاد پود پشمی را برای بار دوم شانه می زنند.
مقراض هایی که برای چیدن و مرتب کردن انتهای نخ ها پس از بستن یک ردیف گره به کار می رود نیز بر حسب ناحیه و جنس موادی که به کار می رود تغییر می کند. بعضی از آنها یک پا طول دارد و منحنی است و برخی دیگر کوتاه تر و مستقیم تر است، مثل قیچی خیاطان. در کرمان و تبریز انتهای نخ را نمی چینند تا تمام قالی بافته شود، آن وقت یک باره تمام پشم های زیادی سطح قالی را می چینند (تصویر ۱۹۵).



هنگامی که یک ردیف گره بسته می شود، قبل از چیدن انتهای نخ ها، قالیباف دقیق نخ ها با پشم ها را بین انگشت سبابه و شست خود می گیرد و محکم به طرف خود می کشد تا گره ها را خوب محکم نماید. این عمل (مخصوصا در کرمان و اراک) توسط نوعی شانه کوچک فولادین که گره ها را محکم می کند و در عین حال رشته های نخ یا پشم را شانه می زند انجام می گیرد و این کار موجب می شود که طرح قالی روشن تر و نمایان تر شود (تصویر ۱۳۳)