مراکش با وسعتی معادل ۴۵۸۷۳۰ کیلومتر مربع در شمال غربی قاره آفریقا واقع شده است. پایتخت این کشور شهر رباط و شهرهای مهم آن کازابلانکا، فاس، و مراکش هستند. بندر طنجه در ناحیه ای به همین نام در گوشه شمال غربی کشور و بر کناره اقیانوس اطلس شمالی قرار گرفته است. دریای مدیترانه از شمال، الجزایر از شرق، کشور صحرا از جنوب و اقیانوس اطلس از غرب آن را احاطه کرده است.
مردم مراکش مسلمان و به لهجه عربی مراکشی و بربری و زبان فرانسه سخن می گویند. واحد پول این کشور فرانک فرانسه و پژتای اسپانیا است. این کشور به دلیل دست داشتن به آب راههای مهم تجاری - از شمال (مديترانه) و از غرب (اقیانوس اطلس) - و بنادر بزرگی چون طنجه و کازابلانکا، دارای تسهیلات بین المللی است.
وضعیت اقتصادی
مهم ترین محصولات کشاورزی این کشور عبارتند از: گندم، جو، ذرت، برنج، مرکبات، زیتون، انجیر، انگور، خشکبار، پنبه، کتان و محصولات جنگلی.
مهم ترین صنایع این کشور عبارتند از صنایع شیمیایی، نساجی، سیمان، غذایی، چرم، شیشه سازی، کبریت سازی، فلزکاری و صنایع دستی، اقلام مهم صادراتی کشور مراکش شامل پشم، پوست ، گندم، خشکبار و مصنوعات مسی است.
صنعت فرش دستباف
وجود آب و هوای معتدل و مرطوب و تولید محصول پنبه و پشم، دلیل روی آوردن مردم به صنعت فرش دستباف بوده است. مردم مراکش از دیرباز به صنایع دستی به ویژه گلیم بافی علاقمند بوده و تولید دستباف های دیگر از از جمله قالی نیز در آن کشور متداول است. مراکش در حال حاضر در ردیف کشورهای تولید کننده فرش دستباف و صادر کننده آن در آمده و شهرهای مراکش کازابلانکا، رباط، فاس از مراکز مهم فرش بافی آن به شمار می روند.
صنعت فرش بافی مراکش زیر نظر تعاونی ها و حمایت دولت و برخی تجار خارجی است، و تولید فرش در کارگاه های بزرگ و به صورت متمرکز انجام می شود. در کارگاه های بزرگ تولید شکل می گیرد. در مراکش - همچون ایران - بافتن گلیم سابقه طولانی دارد ؛ طی قرون اخیر بافتن فرش هایی با پرز بلند به نام بربر رواج یافته است؛ فرش های بربر با طرحی ساده و در یک رنگ، با زمینه روشن بافته می شوند.
پنبه و پشم تولید داخل فقط نیمی از نیازمندی های صنایع فرش بافی این کشور را تأمین می نماید و مابقی نیاز از کشورهای دیگر از جمله: زلاند نو، فرانسه، انگلیس و اسپانیا تامین می گردد. این امر با توجه به مشکلات ناشی از آن از موانع توسعه صنعت فرش بافی کشور است.
از عوامل نفوذ فرش مراکش در بازارهای جهانی می توان به ارزانی قیمت و سادگی طرح آن اشاره کرد. ارزانی قیمت موجب می گردد تا مردم با درآمد متوسط بدان روی آورند و سادگی طرح کار تطبيق فرش ها را با هر نوع تزیین خانه آسان می سازد.
تا کنون همواره کشورهای آلمان، هلند، فرانسه و سوئیس از مشتریان بزرگ فرش این کشور بوده اند. ابعاد فرش مراکش کوچک و معمولا کمتر از ۲*۳ متر است.
طرح:
طرح و نقش فرش های مراکش ابتدایی و طرح فرش های بربر، ساده با نقوش کوچک و معمولا به رنگ قهوه ای در کنار یا گوشه قالی می باشد طرح فرش های شهری گلداری دارای نقوش متنوع و هندسی می باشد.
رنگ:
رنگ ها وارداتی و طبیعی و شیمیایی است و رنگ های مورد مصرف در فرش مراكش عبارتند از رنگ قرمز روشن، زرد، آبی و نخودی. پرز فرش های شهری بلند و از جنس پشم است.
فرش (بربر) از نظر طرح و رنگ متناسب با شیوه های دکوراسیون منازل در دهه های ۷۰ و ۸۰ میلادی در دنیای غرب هستند که به نقطه اوج فرش های مراکش تبدیل شدند. در نقطه اوج این مرحله، کشور آلمان به تنهایی بیش از 5/1 میلیون متر مربع فرش وارد نمود. اما با آغاز دهه نود، مقدار این واردات بطور مستمر کاهش یافت. شاید از دلایل مهم این امر، کاهش کیفیتی بود که رقابت شدید میان تولیدکنندگان فرش به وجود آورده بود. اما در مراکش اقدامات مفیدی برای متوقف کردن این مشکلات از فرش کشورهای جهان چند سال قبل آغاز گردیده و هم اکنون کیفیت بیش از کمیت مورد توجه تولید کنندگان مراکش است. این اقدامات پیش از آنکه متوجه فرش های کارگاهی باشد، متوجه فرش های اصیل مراکش یعنی فرش های بافت قبایل و طوایف محلی است، که از اعتبار زیادی در سطح جهان برخوردارند. این فرش ها در ابتدا نتوانستند از بازار خوبی در سطح بین الملل برخوردار باشند اما به تدریج این رویه تغییر یافت. مشخص ترین ویژگی این فرش ها اصالت طرح و رنگ های شاد همراه با درخشش خاص و منحصر به فرد است. البته برخی از واردکنندگان نظیر آلمان در مورد واردات این فرش ها تردیدهایی داشته و دارند. زیرا از یک طرف خریداران معمولی آلمان، آنها را نسبتا پرنقص می دانند و در مقایسه با فرش های نپال یا هند نیز بسیار گران هستند هم چنین رنگ های متعدد در آنها به کار رفته است. اما این تنوع رنگ در قالبی کاملا ساده استوار گردیده و اقرارگرفتن آنها در کنار هم آرامش توام با نشاط را به همراه دارد. خاصه آنکه در دنیای امروز برای مبلمان و تزیینات منزل از طرح های ساده و آرام بخش که از تنوع کمتری برخوردار هستند استفاده می شود. از سوی دیگر ساختار و فرم این فرش ها به گونه ای است که متناسب با تولید عمده نمی باشند و برخی از آنها شرایط یک تجارت بسیار سطح بالا و تخصصی را دارا می باشند. برای پی بردن به توانمندی این فرش ها برای تزیینات و کاربریهای کاملا تخصصی باید آنها را در فضا و مکان هایی کاملا یک رنگ قرار داد.
در این حال آنها مانند فام های رنگینی خواهند بود که در آن مکان قرار گرفته اند و البته برای چنین هدفی باید از نمونه های با ارزش استفاده کرد. این قبیل فرش های سنتی در مراكش اغلب توسط اقوام بربر و همچنین بعضی از اقوام عرب تهیه می شوند.
به گونه ای که رنگ زرد دارای قدرت جادویی است و رنگ قرمز محافظ در برابر چشمان پلید است که نیروی سحرآمیز و قدرت شفابخش دارد و هر دوی این رنگ ها در فرش مراکش، رنگ های غالب هستند.
مراکز بافت
در مجموع ۲۲ طایفه بافنده فرش در مراکش سکونت دارند که اغلب در جنوب شهرهای مکنس و فاس، در شمال شرقی مراکش و همچنین جنوب شرقی او ازازات ساکن هستند. بطور کلی بافته های سنتی و منسوجات اصیل مراکش وابسته به سنت ها، شیوه های تولید و شرایط مکانی و جغرافیایی و از سوی دیگر بیان هنرمندانه اعتقاد و باورهای زنان بافنده به نیروهای خیر و شر، ارواح و چشم زخم می باشند.
عموما نگاره مرکزی فرش های مراکش از یک لوزی تشکیل شده است که نقش آینه را دارد و معتقدند که نگاه های شر و بد را بر می گرداند، رنگ ها نیز در فرهنگ بربر مفاهیم عرفانی و اعتقادی خاصی دارند.
انواع فرش
نوع دیگر فرش دستباف در کشور مراکش بنام آیت خوزه ما نام دارد که این فرش در روستایی به نام اماسینه بافته می شود که در عين مدرن بودن بر طرح های سنتی و قدیمی استوار هستند. این فرش ها برای یک تجارت کاملا تخصصی و سطح بالا در نظر گرفته شده اند.
این روستا که یک روستایی دور افتاده و بدون هیچ گونه امکاناتی حتی برق می باشد دارای جاذبه خاصی است و در درون هر خانه چند زن جوان با لباس های رنگارنگ محلی کنار دار قالی مشغول گره زدن نخ های پشمی زرد، آبی و سفید می باشند. این روستای کوهستانی نژادی از گوسفند پرورش می دهد که گوشتی نبوده اما پشم خوبی دارد. در گذشته برای بافت فرش از پشم وارداتی کشور نیوزیلند استفاده می شده است.
فرش آیت خوزه ما فقط با پشم گوسفند های محلی که با دست شانه و ریسیده و با رنگ های گیاهی رنگ می شوند، مورد استفاده قرار می گیرد. طرح فرش ها همگی بر اساس طرح های سنتی منطقه می باشد به علاوه تمام مراحل کار از جمله رنگرزی، شستن، ریسیدن و قیچی کردن نیز در محل انجام می شود. مواد خام هم تا حد امکان توسط تجار ساکن در محل تهیه می شود. رنگ های گیاهی بیشتر از روناس برای رنگ قرمز، نیل برای رنگ آبی ، گل طاووسی برای رنگ زرد تهیه می شود.
طرح های مورد استفاده برای بافت این فرش ها، طرح های سنتی است که ماهیتی هندسی دارند. لوزی عنصر تعیین کننده و اساسی در طرح این فرش ها می باشد. این شکل هندسی در فرهنگ بربرها نقش دفع کننده چشم زخم را دارد در حالی که در نقشه های امروزی این طرح ها بیشتر، ولی از نظر تعداد کمتر شده اند تا فرش هرچه بیشتر مدرن جلوه کند.
دست بافندگان در اجرا و پیاده کردن نقشه باز است و هیچگاه فرش هایی با طرح یکسان جلوه واحدی ندارند. ویژگی تمام این کارها حضور یک سمبل جادویی کوچک برای دفع بدی است و معمولا در قسمتی از فرش که جلب توجه نکند، بافته می شود.
علاوه بر این حاشیه و لبه های وسیع گلیم نیز نشانگر بافت های هنرمندان است تا جایی که اصول فرش بافی مغربی لطمه ای نبیند، بافنده می تواند بزرگی یا کوچکی فرش و یا طرح آن را به دلخواه خود تغییر دهد. در هیچ یک از مراحل تولید فرش ها، از مواد شیمیایی استفاده نمی شود. فرش ها در آب خنک و زلال جویبارهایی که از کوه آتشفشان سیروا سرچشمه می گیرند، شسته می شود و روغن موجود در پشم (لانولین) حفظ شود.
این فرش ها توسط افراد بومی و با طرح و نقش های اصیل تهیه و آماده شده اند و با روش های سنتی رنگرزی، باعث شده است که فرش های آیت خوزه ما دارای قدرت تأثیر گذاری بالایی برخوردار باشند و فروشی فراتر از معمول داشته باشند.